Ðîìàí

Ïåðåêëàä ³ç ôðàíöóçüêî¿

Ïåòðà Ñîêîëîâñüêîãî

ÆÓËÜ ÂÅÐÍÆÓËÜ ÂÅÐÍ

ÆÓËÜ ÂÅÐÍ

ÒÅÐÍÎÏ²ËÜ

“ÍÀÂ×ÀËÜÍÀ ÊÍÈÃÀ – ÁÎÃÄÀÍ”

ÊÈ¯Â

“ÂÅÑÅËÊÀ”

ÁÁÊ 84.4Ôð

Â35

Âåðí Æóëü

Â35 Ï’ÿòíàäöÿòèð³÷íèé êàï³òàí: Ðîìàí: Äëÿ ñåðåä. øê. â³êó/Ïåð.

³ç ôð. Ï. Ñîêîëîâñüêîãî.—Òåðíîï³ëü: Íàâ÷àëüíà êíèãà–Áîãäàí;

Ê.: Âåñåëêà, 2004. — 304 c.— (Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè äëÿ

ä³òåé ó 100 òîìàõ “Ñâ³òîâèä”. Ñåð³ÿ äðóãà. Ë³òåðàòóðà Õ²Õ ñòîë³òòÿ.)

ISBN 966-692-283-5 (á-êà)

ISBN 966-692-284-3

(óêð., “Íàâ÷àëüíà êíèãà — Áîãäàí”)

ISBN 966-01-0283-5

(óêð., “Âåñåëêà”)

ÁÁÊ 84.4Ôð

“Íàâ÷àëüíà êíèãà — Áîãäàí”, á-êà,

ìàêåò, õóäîæíº îôîðìëåííÿ, 2004

ISBN 966-692-283-5 (á-êà)

ISBN 966-692-284-3

(óêð., “Íàâ÷àëüíà êíèãà — Áîãäàí”)

ISBN 966-01-0283-5 (óêð., ”Âåñåëêà”)

Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðèäëÿ ä³òåé ó 100 òîìàõ

“ÑÂ²ÒÎÂÈÄ”

çàñíîâàíà 2004 ðîêó

Âñòóïíå ñëîâî Âàäèìà Ïàùåíêà

Ãðàâþðè Øàðëÿ Áàðáàíòà

Ïåðåêëàäåíî çà âèäàííÿì:

Un capitaine de quinze ans par Jules Verne.

Paris, Collection Hetzel, 1878.

Äðóêóºòüñÿ çà âèäàííÿì: Ê.: Âåñåëêà, 1978.

Îõîðîíÿºòüñÿ çàêîíîì ïðî àâòîðñüêå ïðàâî.

Æîäíà ÷àñòèíà äàíîãî âèäàííÿ íå ìîæå áóòè âèêîðèñòàíà ÷è â³äòâîðåíà

â áóäü-ÿêîìó âèãëÿä³ áåç äîçâîëó àâòîðà ïåðåêëàäó ÷è âèäàâöÿ.

ÀÔÐÈÊÀÍÑÜÊ² ÄÎÐÎÃÈ

Ä²ÊÀ ÑÅÍÄÀ

Æóëü Âåðí, âèäàòíèé ôðàíöóçüêèé ïèñüìåííèê, êëàñèê íàóêîâî-

ôàíòàñòè÷íî¿ òà ïðèãîäíèöüêî¿ ë³òåðàòóðè, íàðîäèâñÿ 8 ëþòîãî 1828 ðîêó

â ïîðòîâîìó ì³ñò³ Íàíò³. Áàòüêî éîãî, Ï’ºð Âåðí, áóâ äîñèòü øàíîâà-

íèì ó ì³ñò³ àäâîêàòîì, òîìó é áàæàâ, ùîá éîãî ñèí ïðîäîâæèâ ñïðàâó.

Ïðîòå þíèé Æóëü âæå çìàëêó âïîäîáàâ æèòòÿ ãåðî¿â ç ïðèãîäíèöüêèõ

êíèã Ô. Êóïåðà, êàï³òàíà Ìàð³ºòòà, Â.Ñêîòòà, Ä.Äåôî ³ ìàðèâ ìîð-

ñüêèìè ïîäîðîæàìè òà íåâ³äîìèìè êðà¿íàìè. Ï³çí³øå â îäíîìó ç³ ñâî¿õ

ðîìàí³â â³í íàïèøå: “ß íå ìîæó çàëèøàòèñÿ áàéäóæèì, êîëè áà÷ó

â³äïëèòòÿ ÷åðãîâîãî ñóäíà... Ìàáóòü, ÿ íàðîäèâñÿ ìîðÿêîì ³ òåïåð

ùîäåííî æàëêóþ, ùî ìîðñüêà êàð’ºðà íå âèïàëà íà ìîþ äîëþ ç äè-

òèíñòâà...” Â³í íàâ³òü çðîáèâ ñïðîáó çì³íèòè ñâîº æèòòÿ, õî÷à éîìó

òîä³ âèïîâíèëîñÿ ëèøå îäèíàäöÿòü ðîê³â. Ç äîïîìîãîþ þíãè ç³ øõóíè

“Êîðàëë³” â³í ïðèäáàâ óæå, áóëî, ìîðñüêó ôîðìó ³ ä³ñòàâñÿ êîðàáëÿ,

ùî â³äïðàâëÿâñÿ äî ²íä³¿, àëå ... áàòüêî â÷àñíî ðîçøóêàâ éîãî ³ ïîâåð-

íóâ äîäîìó. Ïðîòå ìð³ÿ äèòèíñòâà íà âñå æèòòÿ çàëèøèëàñÿ ç íèì

³ â ³í âò³ëþâàâ ¿¿ ó ñâî¿õ â³äâàæíèõ ãåðîÿõ.

Çàê³í÷èâøè Íàíòñüêèé ë³öåé, Æóëü Âåðí 1848 ðîêó ïðèáóâ ó Ïàðèæ.

Äî Íàíòà â³í âæå íå ïîâåðòàâñÿ. Äî öüîãî â³í ïîçíàéîìèâñÿ ç ðîìà-

íàìè Æîðæ Ñàíä, Î. Äþìà, Î. äå Áàëüçàêà, Â. Ãþãî, ïîåç³ºþ òà äðàìà-

òóðã³ºþ êëàñèê³â ³ òîãî÷àñíèõ ìèòö³â. Êîëè éîãî ñïðîáè ñòàòè ïîåòîì

çàçíàëè ö³ëêîâèòî¿ íåâäà÷³, â³í âèð³øèâ âèïðîáóâàòè ñåáå íà òåàò-

ðàëüí³é íèâ³. Íàïèñàâ ï’ºñè “Ãðà â ï³æìóðêè”, “Ïðèéìàê”, “Ïàí

Øèìïàíçå”, “Îäèíàäöÿòü äí³â îáëîãè” òîùî. Öå áóëè ïîáóòîâ³ êîìåä³¿,

âîäåâ³ë³, ë³áðåòî êîìåä³éíèõ îïåð, äî ÿêèõ ³íêîëè ïèñàâ ìóçèê ó

çíàéîìèé Æóëÿ Âåðíà — êîìïîçèòîð ²íüÿð. Äåÿê³ ç öèõ ï’ºñ áóëè

ïîñòàâëåí³ ó äðóãîðÿäíèõ òåàòðàõ, àëå àâòîð øâèäêî ïåðåêîíàâñÿ, ùî ³ òóò

â³í îáðàâ íåâ³ðíèé øëÿõ, òà é ìàòåð³àëüíèé ñòàí ïîã³ðøèâñÿ. Òîä³ â³í

çâåðíóâñÿ äî æóðíàëó “Ðîäèííèé ìóçåé”, çàïðîïîíóâàâøè òåìè ñòà-

òåé ç ð³çíèõ ãàëóçåé íàóêè, ùî ÿêpaç ³ ö³êàâèëî ðåäàêö³þ. Ñåð³ÿ ñòà-

òåé, ùî â³äêðèâàëàñÿ íàðèñàìè “Ïåðøèé êîðàáåëü ìåêñèêàíñüêîãî

ôëîòó” ³ “Ïîäîðîæ íà ïîâ³òðÿí³é êóë³” áóëà îïóáë³êîâàíà ó 1850 ð.

Æ.Âåðí, ÿêèé ç äèòèíñòâà çáèðàâ äàí³ ïðî ð³çí³ äîñÿãíåííÿ íàóêè

³ ò åõí³êè, ïî÷àâ íàïîëåãëèâî âèâ÷àòè ìàòåìàòèêó, ô³çèêó, õ³ì³þ, á³î-

ëîã³þ, ãåîãðàô³þ, áàë³ñòèêó, åòíîãðàô³þ, àñòðîíîì³þ, ë³íãâ³ñòèêó òîùî.

Óñ³ äàí³ â³í çàïèñóâàâ ó ñïåö³àëüí³ çîøèòè, íà ê³íåöü æèòòÿ ¿õ âæå

íàðàõîâóâàëîñÿ ïîíàä äâàäöÿòü òèñÿ÷.

Æóëü Âåðí ïî÷àâ ïèñàòè â 50-õ ðîêàõ XIX ñòîð³÷÷ÿ. Ï³ñëÿ íåâäà÷³

â òåàòðàëüí³é ä³ÿëüíîñò³ ñïðàâæíº ïîêëèêàííÿ â³í çíàéøîâ ï³çí³øå, êîëè

â 1863 ðîö³ Ï’ºð-Æóëü Åòöåëü, â³äîìèé òîä³ ãðîìàäñüêèé ä³ÿ÷ ³ âèäà-

âåöü, âèäðóêóâàâ éîãî ïåðøèé ðîìàí “Ï’ÿòü òèæí³â íà ïîâ³òðÿí³é êóë³”.

Â³í â³äðàçó ðîçãëåä³â òàëàíò Æóëÿ Âåðíà ³ â³äòîä³ ïî÷àâ ïóáë³êóâàòè

éîãî òâîðè. Äåÿê³ ç íèõ âèõîäèëè äðóêîì ó “Æóðíàë³ âèõîâàííÿ òà

ðîçâàã” — ì³ñÿ÷íèêó äëÿ þíàöòâà, ùî éîãî çàñíóâàâ Åòöåëü.

Ðîìàí “Ï’ÿòü òèæí³â íà ïîâ³òðÿí³é êóë³” ñòàâ ùàñëèâèì ïî÷àòêîì

âåëè÷åçíî¿ ñåð³¿ íàóêîâî-ôàíòàñòè÷íèõ ³ ïðèãîäíèöüêèõ ðîìàí³â “Íåéìî-

â³ðí³ ïîäîðîæ³” (âñüîãî 63 êíèãè). Æ.Âåðí óêëàâ ç Åòöåëåì óãîäó, çà

ÿêîþ ìàâ ïèñàòè ùîðîêó ïî äâà-òðè ðîìàíè. Â îñòàíí³ ðîêè æèòòÿ ïèñü-

ìåííèê ïèñàâ, òàê áè ìîâèòè, “íàïåðåä”. Íîâ³ êíèãè Æóëÿ Âåðíà âèäà-

âàëèñÿ ñïàäêîºìöÿìè Åòöåëÿ ³ ï³ñëÿ ñìåðò³ àâòîðà (îñòàíí³é ðîìàí “Íå-

çâè÷àéí³ ïðèãîäè åêñïåäèö³¿ Áàðñàêà” âèéøîâ äðóêîì ó 1910 ð.).

Ïî÷àâñÿ òð³óìôàëüíèé øëÿõ Âåðíà-ðîìàí³ñòà. Îäèí çà îäíèì âèõî-

äèëè òâîðè “Ïîäîðîæ äî öåíòðà Çeìëi” (1864), “Â³ä Çåìë³ äî Ì³ñÿöÿ”

(1865), “Ïîäîðîæ êàï³òàíà Ãàòòåðàñà” (1866), “Ä³òè êàï³òàíà Ãðàíòà”

(1868), “Íàâêîëî Ì³ñÿöÿ” (1870), “Ðîáóð-çàâîéîâíèê” (1868), “Äâàä-

öÿòü òèñÿ÷ ëüº ï³ä âîäîþ” (1870) òà ³íø³.

Ç ïî÷àòêîì ôðàíêî-ïðóññüêî¿ â³éíè (1870 p.), Æóëü Âåðí, ìîá³ë³-

çîâàíèé â àðì³þ, ïîòðàïèâ äî â³éñüê áåðåãîâî¿ îáîðîíè ³ áóâ ïðèçíà-

÷åíèé êîìàíäèðîì ñòîðîæîâîãî ñóäíà, ÿêèì ñòàëà éîãî âëàñíà ÿõòà

“Ñåí-Ì³øåëü”. Îõîïëåíèé ïàòð³îòè÷íèì ïî÷óòòÿì, â³í ùå äî òîãî

ïåðåäàâ ¿¿ ó ðîçïîðÿäæåííÿ â³éñüêîâèõ âëàñòåé.

1872 ðîêó Æóëü Âåðí íàçàâæäè âè¿õàâ ç Ïàðèæà ³ îñåëèâñÿ â òèõîìó

ïðîâ³íö³éíîìó ì³ñòå÷êó Àì’ºí³. Ïèñüìåííèê ïðîäîâæóâàâ ë³òåðàòóðíó

ä³ÿëüí³ñòü, ïèëüíî ñòåæèâ çà âñ³ìà ïîä³ÿìè ïîë³òè÷íîãî, êóëüòóðíîãî

òà íàóêîâîãî æèòòÿ. Íà ÿõò³ “Ñåí-Ì³øåëü” â³í îá³éøîâ óçáåðåææÿ

Ôðàíö³¿ ³ ñóñ³äí³õ êðà¿í, ïîáóâàâ ó Ñåðåäçåìíîìó òà Ï³âí³÷íîìó ìîðÿõ,

â³äâ³äàâ Øîòëàíä³þ é ²ðëàíä³þ. Ðàçîì ç áðàòîì Ïîëåì çä³éñíèâ

ïîäîðîæ íà òðàíñàòëàíòè÷íîìó ïàðîïëàâ³ “Ãðåéò-²ñòåðí” äî Ñïîëó-

÷åíèõ Øòàò³â, Êàíàäè, ïîáóâàâ íà Í³àãàðñüêîìó âîäîñïàä³. Íåçâàæà-

þ÷è íà òðóäíîù³, ùî ç’ÿâèëèñÿ ó íüîãî íàïðèê³íö³ æèòòÿ — ðîäèíí³

íåçãîäè, íååòè÷íà ïîâåä³íêà ñèíà Ì³øåëÿ, ïîã³ðøåííÿ çîðó — Æóëü

Âåðí ïðîäîâæóâàâ íåâòîìíî òâîðèòè. “ß íå ìîæó íå ïðàöþâàòè, —

ãîâîðèâ â³í. — Ïðàöÿ — öå ìîÿ æèòòºâà ôóíêö³ÿ. Êîëè ÿ íå ïðàöþþ,

ÿ íå â³ä÷óâàþ â ñîá³ æèòòÿ”.

Êð³ì ðîìàí³â, Æóëü Âåðí íàïèñàâ äåñÿòü íàóêîâèõ äîñë³äæåíü ç ãåî-

ãðàô³¿; íàéçíà÷í³øå ç íèõ — òðèòîìíà “²ñòîð³ÿ âåëèêèõ ïîäîðîæåé”.

Òâîð÷à ñïàäùèíà ïèñüìåííèêà âåëè÷åçíà. Éîãî êíèãè ñêëàäàþòü

á³áë³îòåêó ïðèáëèçíî ó 115 òîâñòèõ òîì³â.

Ïîìåð Æóëü Âåðí 24 áåðåçíÿ 1905 ðîêó. Íà öâèíòàð³ Ìàäëå â Àì’ºí ³

ïîñòàâëåíî ïàì’ÿòíèê ïèñüìåííèêó: Æóëü Âåðí âèõîäèòü ç ìîãèëè,

ï ³ äïèðàþ÷è ïëå÷åì ìîãèëüíó ïëèòó, ë³âîþ ðóêîþ ñïèðàºòüñÿ íà áîð-

äþð, à ïðàâó çíîñèòü óãîðó, äî ñîíöÿ òà ç³ðîê.

***

Âæå ï³ñëÿ âèõîäó ïåðøèõ ðîìàí³â Æóëü Âåðí ñòàâ îäíèì ç íàé-

â³äîì³øèõ ïèñüìåííèê³â-ôàíòàñò³â ó ñâ³ò³, ñëàâà ÿêîãî çðîñòàëà ç ðîêó

â ð³ê. Àâòîð “Íåéìîâ³ðíèõ ïîäîðîæåé” óâ³éøîâ â ³ñòîð³þ ë³òåðàòóðè

ÿê îñíîâîïîëîæíèê ³ íåïåðåâåðøåíèé ìàéñòåð ðîìàíó ïðî íàóêó òà ¿¿

áåçìåæí³ ìîæëèâîñò³. Àëå “îô³ö³éí³” ë³òåðàòóðîçíàâö³ Ôðàíö³¿ òà ³í-

øèõ êðà¿í äîâãèé ÷àñ íå âèçíàâàëè éîãî ÿê ïèñüìåííèêà. Êîëè Æóëþ

Âåðíó áóëà çðîáëåíà ïðîïîçèö³ÿ áàëîòóâàòèñÿ â ÷ëåíè Ôðàíöóçüêî¿

àêàäåì³¿, â³í êàòåãîðè÷íî â³äìîâèâñÿ, çàóâàæèâøè ïðè öüîìó: “Ñîðîê

áåçñìåðòíèõ” (òàê ³ðîí³÷íî ôðàíöóçè íàçèâàþòü ñîðîê ïîñò³éíèõ ÷ëåí³â

Ôðàíöóçüêî¿ àêàäåì³¿ — Â.Ï.) íå ââàæàþòü ñïðàâæíüîþ ë³òåðàòóðîþ

ïðèãîäíèöüê³ ðîìàíè äëÿ þíàöòâà ³ í³êîëè íå çãîäÿòüñÿ, ùîáè âàêàíòíå

êð³ñëî çàéíÿâ òàêèé ïèñüìåííèê, ÿê ÿ...”.

Æóëü Âåðí ïèëüíî ñòåæèâ çà ðîçâèòêîì íàóêè, íå ëèøàþ÷è ïîçà

óâàãîþ æîäíîãî â³äêðèòòÿ ÷è òåõí³÷íîãî âäîñêîíàëåííÿ. Ó éîãî òâî-

ðàõ çíàõîäèìî íàéñì³ëèâ³ø³ äóìêè, ùî ³íêîëè çíà÷íî âèïåðåäæàëè

ð³âåíü òîãî÷àñíî¿ íàóêè. Æóëü Âåðí ïåðåäáà÷èâ ïîÿâó ê³íîô³ëüì³â

(íàâ³òü îá’ºìíèõ), ï³äâîäíèõ ÷îâí³â. Â³í ïåðøèé âèñóíóâ ìàòåìàòè÷íî

îá´ðóíòîâàíó ³äåþ êîñì³÷íèõ ïîëüîò³â. Ñïîñòåð³ãàþ÷è ïîë³ò àåðîñòàòà,

ïèñüìåííèê ïðèéøîâ äî âèñíîâêó, ùî ìàéáóòíº íàëåæèòü àïàðàòàì,

âàæ÷èì çà ïîâ³òðÿ, ³ â éîãî ðîìàíàõ ç’ÿâëÿþòüñÿ ë³òàê ç ãâèíòàìè

òà ãåë³êîïòåðè. Âèâ÷àþ÷è áàë³ñòèêó, Æóëü Âåðí çðîáèâ âèñíîâîê

ïðî íåìèíó÷³ñòü ïîÿâè äàëåêîá³éíî¿ àðòèëåð³¿. Â³äêðèòòÿ ðîçïàäó àòîìà

íàøòîâõíóëî éîãî íà äóìêó ïðî ìîæëèâ³ñòü ïðàêòè÷íîãî âèêîðèñòàííÿ

àòîìíî¿ åíåðã³¿. Â³í òâåðäèâ, ùî íàñòàíå ÷àñ, êîëè ëþäèíà çàãëèáèòüñÿ

â íàäðà Çåìë³ ³ ïîëåòèòü ó êîñìîñ. Òàêèõ îá´ðóíòîâàíèõ ïðîãíîç³â

ó Æóëÿ Âåðíà áåçë³÷. Äåñÿòêè â÷åíèõ-âèíàõ³äíèê³â, ìàíäð³âíèê³â

â â àæàëè éîãî ñâî¿ì íàòõíåííèêîì ÷è ïîïåðåäíèêîì. Ñåðåä íèõ ñë³ä

íàçâàòè Ä.Ìåíäåëåºâà, Ê.Ö³îëêîâñüêîãî, àêàäåì³êà Â.Îáðó÷åâà, àâ³à-

òîðà ³ áóä³âíèêà äèðèæàáë³â Ñàíòîñ-Äþìîíà, êîíñòðóêòîðà ïåðøî¿

ñóáìàðèíè Ñ.Ëåéêà, òâîðöÿ ïåðøî¿ óñòàíîâêè äëÿ âèêîðèñòàííÿ

òåðì³÷íî¿ åíåðã³¿ ìîðÿ Æ.Êëîäà, â³äîìîãî ñïåëåîëîãà Í.ÊàñòŒðå, ïàëå-

îíòîëîãà òà ïèñüìåííèêà-ôàíòàñòà ².ªôðåìîâà, Ô. Íàíñåíà, çíàìå-

íèòîãî äîñë³äíèêà îêåàíñüêèõ ãëèáèí Î.Ï³êêàðà, âèíàõ³äíèêà

ðàä³îçâ’ÿçêó Ã.Ìàðêîí³, äîñë³äíèêà âóëêàí³â Ã.Òàç³ºâà, êîñìîíàâòà

Î.Ìàêàðîâà ³ áàãàòüîõ ³íøèõ.

Çà æèòòÿ Æ. Âåðíà ùå íå áóëî åëåêòðèêè, òðàìâà¿â, åëåêòðîïî¿çä³â,

ôîíîãðàô³â, ìîòîð³â âíóòð³øíüîãî çãîðÿííÿ, ðàä³îçâ’ÿçêó, çâè÷àéíèõ

òåëåôîí³â, ë³òàê³â, òåëåáà÷åííÿ, íå ãîâîðÿ÷è âæå ïðî ê³áåðíåòèêó òà

êîìï’þòåðíó òåõí³êó, àëå ïåðåäáà÷åííÿ ïèñüìåííèêà òîðêàþòüñÿ ìàéæå

âñ³õ öèõ ï³çí³øèõ â³äêðèòò³â.

Æóëü Âåðí ñòâîðèâ íîâèé òèï ïðèãîäíèöüêîãî ðîìàíó, çáàãàòèâøè

éîãî íîâèì çì³ñòîì, ³ ï³äí³ñ íà âèùèé ùàáåëü äîñêîíàëîñò³ éîãî

õ óäîæíþ ôîðìó. Ó òâîðàõ ç óñêëàäíåíîþ ³íòðèãîþ ïèñüìåííèê

íå îáìåæóºòüñÿ çâè÷àéíèìè äëÿ ïðèãîäíèöüêîãî ðîìàíó çàñîáàìè

(ïîäîëàííÿ ïåðåøêîä, äîñÿãíåííÿ ìàéæå íåäîñÿæíî¿ ìåòè, ðîçêðèòòÿ

òàºìíèö³). Ùîáè ïî-ñïðàâæíüîìó çàö³êàâèòè ÷èòà÷à, â³í çàâæäè âè-

ã àäóº íåçâè÷àéíèé ñþæåòíèé õ³ä àáî íåéìîâ³ðíèé ïîâîðîò ä³¿. Ó áàãà-

òüîõ ðîìàíàõ ç’ÿâëÿºòüñÿ “êîìá³íîâàíèé ñþæåò”, ó ÿêîìó ãåîãðàô³ÿ

ïîºäíóºòüñÿ ç òåõí³÷íîþ âèãàäêîþ, ç ³ñòîð³ºþ. ßñêðàâèìè ó öüîìó

ïëàí³ º ðîìàíè “Àðõ³ïåëàã ó âîãí³”, “Øëÿõ äî Ôðàíö³¿”, “Ïàðîâèé

ä³ì”, “Äóíàéñüêèé ëîöìàí”, “Ï’ÿòíàäöÿòèð³÷íèé êàï³òàí” òîùî. ×àñòî

Æóëü Âåðí ïîºäíóâàâ ãåîãðàô³þ ç äåòåêòèâîì, åëåìåíòàìè íàóêîâî¿

ôàíòàñòèêè (“Ï³âäåííà ç³ðêà”, “Áðàòè Ê³ï”, “Æàíãàäà” òîùî).

Æóëü Âåðí ïîêàçàâ ñåáå âèíàõ³äíèêîì íå ò³ëüêè ó öàðèí³ íàóêîâî¿

ôàíòàñòèêè, àëå é ó äîáîð³ ñþæåò³â, ÿê³ â³äçíà÷àþòüñÿ íåâè÷åðïíèì

ðîçìà¿òòÿì, îðèã³íàëüí³ñòþ, íîâèçíîþ.

***

Îñîáëèâå ì³ñöå çàéìàþòü ãåðî¿ òâîð³â ôðàíöóçüêîãî ïèñüìåííèêà.

Áåç íèõ yñ³ éîãî ðîçïîâ³ä³ ïðî ôàíòàñòè÷í³ âèíàõîäè òà íåéìîâ³ðí³

ïðèãîäè ñòàëè á ìàëîö³êàâèìè, ñóõèìè, à ðîìàíè íàâðÿä ÷è íàñ òàêèìè

ïîïóëÿðíèìè òà çàõîïëþþ÷èìè. Ãåðî¿ Æóëÿ Âåðíà ö³êàâ³ ñâî¿ìè

äóìêàìè òà ³äåÿìè, ñâî¿ìè íåïîâòîðíèìè õàðàêòåðàìè. Ìàíäð³âíèêè,

â÷åí³, âèíàõ³äíèêè, äîñë³äíèêè — âîíè çàâæäè ðîçóìí³, âîëüîâ³,

øëÿõåòí³ òà ëþäÿí³. Âîíè íå çíàþòü, ùî òàêå âàãàííÿ, ñóïåðå÷íîñò³,

ñóìí³âè. Îáðàâøè ìåòó, âîíè éäóòü äî íå¿, äîëàþ÷è âñ³ òðóäíîù³

òà íåáåçïåêè. Âîíè íåâòîìíî áîðþòüñÿ çà ñâîáîäó òà ñïðàâåäëèâ³ñòü,

çàõèùàþ÷è á³äíèõ ³ çíåäîëåíèõ.

Óñå öå ïîâíîþ ì³ðîþ ñòîñóºòüñÿ ³ ãåðî¿â ðîìàíó “Ï’ÿòíàäöÿòèð³÷-

íèé êàï³òàí”.

Öåé ðîìàí Æóëÿ Âåðíà — îäèí ç íåáàãàòüîõ, äå òåìà íàóêîâî-

òåõí³÷íèõ â³äêðèòò³â ³ ôàíòàñòè÷íîãî ïðîãíîçóâàííÿ ìàéáóòíüîãî â³ä-

ñóòíÿ. Óñå ñêîíöåíòðîâàíî íàâêîëî ãîëîâíî¿ ïðîáëåìè — ïðîòåñòó

ïðîòè ðàáîòîðã³âë³. Ïèñüìåííèê âèêðèâ ³ îñóäèâ öå ãàíåáíå ñóñï³ëüíå

ÿâèùå, âèâ³âøè íåïðèâàáëèâ³ îáðàçè íåëþä³â-ðàáîòîðãîâö³â ð³çíèõ

íàö³îíàëüíîñòåé: ïîðòóãàëüö³â Íåãîðó ³ Êî¿ìáðè, àìåðèêàíöÿ Ãàðð³ñà,

àðàáà ²áí-Õàì³ñà, íåãð³â Àëâ³øà ³ òóá³ëüíîãî âîëîäàðÿ Ìóàí³-Ëóíãà.

Ïåðøà ÷àñòèíà ðîìàíó ïðèñâÿ÷åíà ïðèãîäàì ãðóïè ëþäåé, êîòð³

ç ð³çíèõ ïðè÷èí îïèíèëèñÿ íà íåâåëèêîìó êèòîá³éíîìó êîðàáë³ “Ï³ë³-

ãðèì”, ùî ï³ñëÿ íåâäàëîãî ïðîìèñëó ïîâåðòàâñÿ äî Ñàí-Ôðàíö³ñêî.

Íåâäîâç³ êàï³òàí Õàëë ç íåâåëèêîþ êîìàíäîþ çàãèíóâ ï³ä ÷àñ ïîëþ-

âàííÿ íà êèòà. ªäèíèé, õòî ì³ã êåðóâàòè ñóäíîì, áóâ çîâñ³ì þíèé Ä³ê

Ñåíä, ÿêîìó ïèñüìåííèê äàº òàêó õàðàêòåðèñòèêó: “Äóæå ðóõëèâèé,

ñïðèòíèé ³ ì³öíèé ô³çè÷íî... ñêóïèé íà ñëîâà òà æåñòè... â³í óñâ³äîìèâ

ñâîº ñòàíîâèùå ³ äàâ ñîá³ îá³öÿíêó “ñòàòè ëþäèíîþ”... ² äîòðèìàâ

ñâîãî ñëîâà — ñòàâ äîðîñëèì ÷îëîâ³êîì ó â³ö³, êîëè éîãî îäíîë³òêè

çàëèøàëèñü ³ùå ä³òüìè”. Ñåíä ÷óäîâî ñïðàâëÿºòüñÿ ç óñ³ìà òðóäíîùàìè,

ùî âèïàëè íà éîãî äîëþ: ïðèâîäèòü êîðàáåëü äî áåðåã³â àôðèêàíñüêîãî

êîíòèíåíòó, â³äâàæíî î÷îëþº åêñïåäèö³þ âãëèá êðà¿íè ÷åðåç äæóíã-

ë³, íàä³þ÷èñü äîñÿãòè îá³öÿíî¿ çðàäíèêîì Ãàðð³ñîì ôàçåíäè, à ïîò³ì

ðîáèòü óñå ìîæëèâå, ùîá óðÿòóâàòè ì³ñ³ñ Âåëäîí ç ¿¿ ìàëåíüêèì ñè-

íîì Äæåêîì.

Ç âåëèêîþ ñèìïàò³ºþ îïèñóº Æóëü Âåðí öþ ìîëîäó æ³íêó, ÿêà áåç

ñêàðã âèòðèìóº âñ³ òðóäíîù³ íåëåãêî¿ ïîäîðîæ³ é ñàìîâ³ääàíî ï³êëóº-

òüñÿ ïðî çäîðîâ’ÿ ñâîãî ñèíà. Äåùî íåâäàëèì âèéøîâ îáðàç êóçåíà

Áåíåäèêòà, äëÿ ÿêîãî âñ³ çëèãîäí³ òà íåùàñòÿ áëèçüêèõ ëþäåé â³äñòó-

ïàþòü ïåðåä íàéãîëîâí³øèì — çàõîïëåííÿì êîìàõàìè. Âåëèêó óâàãó

Æóëü Âåðí ïðèä³ëÿº õàðàêòåðèñòèö³ âíóòð³øí³õ ÿêîñòåé íåãð³â, ñóïóò-

íèê³â Ä³êà Ñåíäà ³ ì³ñ³ñ Âåëäîí. Ó íèõ íåìàº ðàáîë³ïíî¿ ïðèíèæåíîñò³

ïåðåä á³ëèìè ëþäüìè — àäæå âîíè â³ëüí³ àìåðèêàíö³, ÿê³ íåùîäàâíî

îòðèìàëè âñ³ ïðàâà ëþäèíè. Âîäíî÷àñ âîíè íàìàãàþòüñÿ ïîëåãøèòè ñòà-

íîâèùå ì³ñ³ñ Âåëäîí, äîïîìîãòè Ä³êó Ñåíäó, äî ÿêèõ â³ä÷óâàþòü ùèðó

ïðèÿçíü ³ ëþáîâ. Îñîáëèâî öå ñòîñóºòüñÿ äîáðîäóøíîãî âåëåòíÿ-ñèëà÷à

Ãåðêóëåñà, ÿêèé, âëàñíå, ðÿòóº æèòòÿ âñ³ì ãîëîâíèì ãåðîÿì. Çàõèñíèê

ðàñîâî¿ ð³âíîñò³ ëþäåé, Æóëü Âåðí ³ â öüîìó ðîìàí³ ïîêàçóº, ùî çà ñâî-

¿ ìè äóìêàìè, ³íòåðåñàìè òà âíóòð³øí³ìè ÿêîñòÿìè íåãðè í³÷èì íå

â³äð³çíÿþòüñÿ â³ä ïðåäñòàâíèê³â á³ëî¿ ðàñè. Ðàçîì ç Ä³êîì Ñåíäîì

âîíè ïîäîëàëè âàæêèé øëÿõ ÷åðåç äæóíãë³, áîëîòà, ïóñòåëþ, â³äáè-

â àþ÷è íàïàäè õèæèõ çâ³ð³â, òåðïëÿ÷è ãîëîä ³ ñïðàãó. Àëå ìóæí³ñòü ³ âîëÿ

âñå ïåðåìîãëè. Ñïîâíåíà ñìåðòåëüíèõ íåáåçïåê ìàíäð³âêà çàê³í÷è-

ëàñÿ ùàñëèâî. Çëî÷èíö³, ÿê³ õîò³ëè âáèòè Ä³êà ò à çàõîïèòè â ïîëîí

éîãî ñóïóòíèê³â, çàçíàëè ñïðàâåäëèâî¿ êàðè. Àëå õî÷åòüñÿ ùå ê³ëüêà ñë³â

äîäàòè äî õàðàêòåðèñòèêè Ä³êà Ñåíäà. Àâòîð ïîêàçàâ éîãî ð³øó÷³ñòü

ó ñêëàäíèõ ñèòóàö³ÿõ, àëå, äîòðèìóþ÷èñÿ ïðàâäè æèòòÿ, ïîêàçóº ³ âíóò-

ð³øí³é ñâ³ò ãåðîÿ, ó ÿêîãî ç’ÿâëÿþòüñÿ ³ âàãàííÿ, ³ ñóìí³âè: “Íàâ³ùî

æèòè, êîëè íå ìîæåø í³÷èì ñòàòè â ïðèãîä³ òèì, êîãî ëþáèø? ×è íå

êðàùå âìåðòè, ïîêëàâøè êðàé öüîìó íåïîòð³áíîìó æèâîò³ííþ?” ² Æóëü

Âåðí ñàì âèð³øóº ñóìí³âè ãåðîÿ ñëîâàìè: “Àëå Ä³ê Ñåíä íåäîîö³íþ-

âàâ ñâîþ âäà÷ó. Ï³ñëÿ òÿæêèõ âèïðîáóâàíü ... öåé õëîïåöü ñòàâ äîðîñ-

ëèì. Ðîçïà÷ áóâ ò³ëüêè òèì÷àñîâèì ïðîÿâîì ëþäñüêî¿ ñëàáêîñò³”.

Ðîçïîâ³äàþ÷è ïðî ïðèãîäè ñâî¿õ ãåðî¿â, ïèñüìåííèê, ÿê ³ çàâæäè

ó ñâî¿õ ðîìàíàõ, çíàéîìèòü ÷èòà÷à ç íàâêîëèøí³ì ñâ³òîì — ïðèðî-

äîþ, ³ñòîðè÷íèìè ïîä³ÿìè. Ïîä³áí³ â³äñòóïè ìàþòü ð³çíó ôîðìó.

Â åï³çîä³, êîëè ìàíäð³âíèêè ïîòðàïëÿþòü ó ïîñåëåííÿ òåðì³ò³â

³ â ñàìèé òåðì³òíèê, âîíè çäèâîâàí³ âåëè÷åçíèì âèòâîðîì ìàëåíüêèõ

êîìàõ. “Êóçåí Áåíåäèêò äîâãî ³ äîêëàäíî ðîçïîâ³äàº ïðî æèòòÿ òåðì³ò³â,

àæ ïîêè ñàì íå çàñèíàº. Êîëè ìàíäð³âíèêè ïëèâóòü íà ÷îâí³, ¿õíþ

óâàãó ïðèâåðòàº áóéíà ðîñëèíí³ñòü ³ äåðåâà íà îáîõ áåðåãàõ: “Âîíè

áóÿëè ðîñëèíí³ñòþ, ÿêà ìèëóâàëà îêî íàéÿñêðàâ³øèìè áàðâàìè ...

øåðåãè ïèøíèõ çàðîñòåé ëàñò³âíèêà, øïàæíèêà, ë³ëåé, ëîìèíîñà,

áàëüçàì³íîâèõ ³ ïàðàñîëüêîâèõ ðîñëèí, àëîå, äåðåâîïîä³áíèõ ïàïîðîò-

íèê³â ³ çàïàøíîãî ïàï³ðóñà... Íàä âîäîþ ñõèëÿëèñü êîïàëîâ³ äåðåâà,

àêàö³¿ ç öóïêèì ëèñòÿì, “çàë³çí³ äåðåâà” — áàóã³í³¿ ... ñìîê³âíèö³, ùî,

ÿê ³ ìàíãîâ³ äåðåâà, ñïèðàþòüñÿ íà ïîâ³òðÿíå êîð³ííÿ, ïîä³áíå äî ñâàé...”.

Âåëèê³ â³äñòóïè Æóëü Âåðí ðîáèòü ³ òîä³, êîëè òîðêàºòüñÿ ÿêèõîñü

çíà÷íèõ ³ñòîðè÷íèõ ïîä³é. Ðîçä³ë “Ðàáîâëàñíèöòâî”, ÿêèì â³äêðèâà-

ºòüñÿ äðóãà ÷àñòèíà êíèæêè, ïðèñâÿ÷åíèé ³ñòîð³¿ ö³º¿ ãàíåáíî¿ òîðã³âë³

“æèâèì òîâàðîì” ³ çàéìàº 8 ñòîð³íîê. Ìàéæå ñò³ëüêè æ ì³ñöÿ â³äâåäåíî

³ñòîð³¿ ìàíäð³âíèêà Äåâ³äà Ë³â³íãñòîíà, á³ëüøà ÷àñòèíà æèòòÿ ÿêîãî

áóëà â³ääàíà äîñë³äæåííþ Ï³âäåííî¿ òà Öåíòðàëüíî¿ Àôðèêè. Íå ìåíø

ðîçëîãèé ïèñüìåííèê ³ â ìîòîðîøíèõ åï³çîäàõ ïåðåõîäó êàðàâàíó

íåâ³ëüíèê³â äî öåíòðó òîðã³âë³: “Íàãëÿäà÷³ ... ïîâîäèëèñÿ âêðàé æîðñ-

òîêî. Âîíè øìàãàëè íåâ³ëüíèê³â íàãàÿìè í³ çà ùî, í³ ïðî ùî, à òèõ, õòî

ïàäàâ â³ä õâîðîáè ÷è çíåìîãè ... äîáèâàëè ç ðóøíèöü àáî íîæàìè... Îòæå,

ä³éòè æèâèìè ñóäèëîñÿ íå âñ³ì íåâ³ëüíèêàì — õ³áà, ùî ïîëîâèí³

ç íèõ. Ðåøòó ÷åêàëà çàãèáåëü íà öèõ äîâãèõ êàðàâàííèõ øëÿõàõ”.

Áåçïåðå÷íî, ö³ îïèñè-â³äñòóïè â³ä îñíîâíî¿ ñþæåòíî¿ ë³í³¿ óïîâ³ëü-

íþþòü ðîçâèòîê ä³¿. Àëå Æóëü Âåðí ââàæàâ ¿õ íåîáõ³äíèìè, îñê³ëüêè

âîíè çá³ëüøóâàëè ï³çíàâàëüíå çíà÷åííÿ ðîìàíó.

Ó ïðîìîâ³, âèãîëîøåí³é äðóãîì ³ ñï³âàâòîðîì Ïàñêàëåì Ãðóññå,

êðèºòüñÿ íàéãëèáøà îö³íêà òâîð÷îìó ïîäâèãó Æóëÿ Âåðíà: “² äî íüîãî

áóëè ïèñüìåííèêè, ïî÷èíàþ÷è â³ä Ñâ³ôòà òà çàê³í÷óþ÷è Åä´àðîì Ïî,

ÿê³ ââîäèëè íàóêó â ðîìàí, àëå âèêîðèñòîâóâàëè ¿¿ çàçâè÷àé ó ñàòèðè÷-

íèõ ö³ëÿõ. Ùå æîäåí ïèñüìåííèê äî Æóëÿ Âåðíà íå ðîáèâ ç íàóêè

îñíîâè ìîíóìåíòàëüíîãî òâîðó, ïðèñâÿ÷åíîãî âèâ÷åííþ Çåìë³ òà âñå-

ñâ³òó, ïðîìèñëîâîãî ïðîãðåñó, ðåçóëüòàò³â, äîñÿãíóòèõ ëþäñüêèì çíàí-

íÿì, ³ ìàéáóòí³õ çàâîþâàíü. Çàâäÿêè âèíÿòêîâîìó ðîçìà¿òòþ ïîäðî-

áèöü ³ äåòàëåé, ãàðìîí³¿ çàäóìó òà âèêîíàííÿ, éîãî ðîìàíè óòâîðþþòü

ºäèíèé ³ ö³ë³ñíèé àíñàìáëü, ³ ¿õíº ïîøèðåííÿ íà âñ³õ ìîâàõ çåìíî¿ êóë³

ùå çà æèòòÿ àâòîðà ðîáëÿòü éîãî òðóä ùå äèâîâèæí³øèì ³ ïë³äí³øèì”.

Âàäèì Ïàùåíêî

÷àñòèíà÷àñòèíà

÷àñòèíà

ïåðøàïåðøà

ïåðøà

Ðîçä³ë ²

ØÕÓÍÀ-ÁÐÈÃ “Ï²Ë²ÃÐÈÌ”

ëþòîãî 1873 ðîêó øõóíà-áðèã

“Ï³ë³ãðèì” ïåðåáóâàëà

íà 43° 37



ï ³âäåííî¿ øèðîòè ³ 165° 19



çàõ³äíî¿ äîâãîòè

(â³ä Ãðèíâ³öüêîãî ìåðèä³àíà).

Öÿ øõóíà-áðèã, âîäîòîííàæí³ñòþ â ÷îòèðèñòà òîíí,

áóëà ñïîðÿäæåíà ó Ñàí-Ôðàíö³ñêî äëÿ ïîëþâàííÿ íà êèò³â ó ï³â-

äåííèõ ìîðÿõ ³ íàëåæàëà áàãàòîìó êàë³ôîðí³éñüêîìó ñóäíîâëàñ-

íèêîâ³ Äæåéìñó Âåëäîíó, ÿêèé ê³ëüêà ðîê³â òîìó ïðèçíà÷èâ ¿¿

êîìàíäèðîì êàï³òàíà Õàëëà.

“Ï³ë³ãðèì” áóâ íåâåëè÷êèì â³òðèëüíèêîì, àëå ââàæàâñÿ îä-

íèì ³ç íàéêðàùèõ êîðàáë³â Äæåéìñà Âåëäîíà. Â³í âõîäèâ äî ñêëàäó

ôëîòèë³¿, ÿêó òîé ùîð³÷íî âèðÿäæàâ ãåí çà Áåðèíãîâó ïðîòîêó,

â ï³ âí³÷í³ ìîðÿ, àáî ï³ä Òàñìàí³þ ÷è çà ìèñ Ãîðí, àæ äî ìîð³â

Àíòàðêòèêè. Øõóíà-áðèã ÷óäîâî õîäèëà ï³ä â³òðèëàìè. Çàâäÿêè äó-

æå çðó÷íîìó îñíàùåííþ âîíà ìîãëà íàâ³òü ç íå÷èñëåííîþ êîìàí-

äîþ çàïëèâàòè ó âàæêîäîñòóïí³ ì³ñöÿ ï³âäåííîãî ìîðÿ, çâ³äêè

ïî÷èíàëàñÿ ñóö³ëüíà ñìóãà àíòàðêòè÷íî¿ êðèãè. Êàï³òàí Õàëë óì³â,

ÿê êàæóòü ìàòðîñè, “ëàâ³ðóâàòè” ïîì³æ ïëàâó÷èõ êðèæèí. Âë³òêó

òàê³ êðèæèíè äîïëèâàþòü àæ äî Íîâî¿ Çåëàíä³¿, áà, íàâ³òü äî ìèñó

Äîáðî¿ Íàä³¿, ³ äîñÿãàþòü íàáàãàòî íèæ÷èõ øèðîò, àí³æ ó ï³âí³÷íèõ

ìîðÿõ. Ùîïðàâäà, òî âñå íåâåëè÷ê³ àéñáåðãè ç ïîîááèâàíèìè

Øõóíà-áðèã — ñóäíî, ùî ìàº ê³ëüêà ùîãë, îñíàùåíèõ ïðÿìèìè é êîñèìè

â³òðèëàìè. (Òóò ³ äàë³ — ïðèì³òêè ïåðåêëàäà÷à.)

áîêàìè, ðîçìèò³ òåïëèìè âîäàìè. Ìàéæå âñ³ âîíè òàíóòü â Àòëàí-

òè÷íîìó òà Òèõîìó îêåàíàõ.

Êàï³òàí Õàëë, äîñâ³ä÷åíèé ìîðåïëàâåöü, îäèí ³ç íàéâïðàâí³-

øèõ ãàðïóíåð³â ôëîòèë³¿, ìàâ êîìàíäó, ÿêà ñêëàäàëàñÿ ç ï’ÿòè

ìàòðîñ³â ³ îäíîãî íîâà÷êà. Öå çàìàëà êîìàíäà äëÿ ïîëþâàííÿ íà

êèò³â. Ëþäè ïîòð³áí³ íà øëþïêàõ ïðè íàïàä³ íà êèòà, à òàêîæ äëÿ

ðîçáèðàííÿ òóø. Îäíàê Äæåéìñ Âåëäîí, çà ïðèêëàäîì äåÿêèõ ñóäíî-

âëàñíèê³â, çàäëÿ åêîíîì³¿ íàáèðàâ ó Ñàí-Ôðàíö³ñêî ñàìå ñò³ëüêè

ìàòðîñ³â, ñê³ëüêè áóëî ïîòð³áíî äëÿ êåðóâàííÿ ñóäíîì ó äîðîç³.

Ó ïîðòàõ Íîâî¿ Çåëàíä³¿ ñåðåä ì³ñöåâîãî íàñåëåííÿ òà äåçåðòèð³â

óñ³õ íàö³îíàëüíîñòåé íå áðàêóâàëî âïðàâíèõ ãàðïóíåð³â ³ ìàòðîñ³â,

îõî÷èõ íàéíÿòèñÿ íà êèòîá³éíèé ñåçîí. Êîëè ñåçîí ê³í÷àâñÿ, âîíè,

îòðèìàâøè ïëàòíþ, ñõîäèëè íà áåðåã, äå ÷åêàëè äî íàñòóïíîãî ðîêó,

äîêè çíîâó êîìóñü çíàäîáëÿòüñÿ ¿õí³ ïîñëóãè. Â îòàêèé ñïîñ³á ñóäíî-

âëàñíèêè çàîùàäæóâàëè ÷èìàë³ ãðîø³ íà ïëàòí³ êîìàíä³ òà çá³ëü-

øóâàëè ñâî¿ ïðèáóòêè.

Òàê âåëîñÿ ð³ê ó ð³ê íà áîðòó “Ï³ë³ãðèìà”.

Øõóíà-áðèã âåðòàëà â³ä àíòàðêòè÷íîãî ïîëÿðíîãî êîëà, ñê³í÷èâ-

øè ïîëþâàííÿ íà êèò³â. Îäíàê òðþì íå áóâ óùåðòü çàïîâíåíèé

áî÷êàìè ç æèðîì òà ç êèòîâèì âóñîì. Óæå íà òîé ÷àñ ïîëþâàòè íà

êèò³â áóëî âàæêî: ÷åðåç íàäì³ðíå ïîëþâàííÿ âîíè òðàïëÿëèñÿ ÷èì-

äàë³ ð³äøå; ñïðàâæí³ êèòè, ÿêèõ íà ï³âíî÷³ íàçèâàëè ãðåí-

ëàíäñüêèìè, à â ï³âäåííèõ ìîðÿõ — àâñòðàë³éñüêèìè, ïî÷èíàëè

çíèêàòè. Êèòîáîÿì äîâåëîñü ïåðåéòè íà ñìóãà÷³â, öèõ âåëåòåíñüêèõ

ìîðñüêèõ ññàâö³â, ïîëþâàòè íà ÿêèõ äîñèòü íåáåçïå÷íî.

Íà ñìóãà÷³â ïîëþâàâ ³ êàï³òàí Õàëë ï³ä ÷àñ îñòàííüîãî ñåçîíó,

òà âëîâè âèéøëè íåáàãàò³. Ïðîòå â³í ìàâ íàì³ð íàñòóïíîãî ðîêó

ä³ñòàòèñÿ ó âèù³ øèðîòè ³, ÿêùî òðåáà áóäå, ïðîïëèñòè àæ äî

çåìåëü Êëåð³ é Àäåë³, ùî ¿õ, óñóïåðå÷ òâåðäæåííÿì àìåðèêàíöÿ

Â³ëêñà, â³äêðèâ ôðàíöóç Äþìîí-Äþðâ³ëü íà “Àñòðîëÿá³¿” òà “Çåëå”.

Îäíå ñëîâî, öå ïîëþâàííÿ íà êèò³â áóëî íåâäàëèì äëÿ “Ï³ë³-

ãðèìà”. Íà ïî÷àòêó ñ³÷íÿ, ñàìå ïîñåðåä ë³òà ó Ï³âäåíí³é ï³âêóë³,

êîëè ùå áóëî çàðàíî ïîâåðòàòèñÿ äîäîìó, êàï³òàíîâ³ Õàëëó äîâå-

ëîñü ïîêèíóòè ì³ñöÿ ïîëþâàííÿ. Äîäàòêîâî íàéíÿò³ ìàòðîñè —

íàáð³ä äîñèòü ñóìí³âíèõ òèï³â — íå äóæå ïåðåòðóäæóâàëèñü, ³ â³í

âèð³øèâ ¿õ çâ³ëüíèòè.

“Ï³ë³ãðèì” óçÿâ êóðñ íà ï³âí³÷íèé çàõ³ä ³ 15 ñ³÷íÿ ïðèáóâ äî

Âàéòåìàòè, ïîðòó Îêëåíäà â çàòîö³ ×óðàê³ íà ñõ³äíîìó óçáåðåææ³

Ï³âí³÷íîãî îñòðîâà Íîâî¿ Çåëàíä³¿. Îòóò ³ âèñàäèëè êèòîáî¿â,

í àéíÿòèõ íà ñåçîí.

Êîìàíäà áóëà íåâäîâîëåíà. Ó òðþì³ “Ï³ë³ãðèìà”áðàêóâàëî

áî÷îê ³ç äâ³ñò³ æèðó. Í³êîëè ùå íå áóëî òàêèõ êåïñüêèõ óëîâ³â.

À íàäòî ïðèêðî ïî÷óâàâñÿ êàï³òàí Õàëë: ñëàâåòíîìó ìèñëèâöåâ³

äîøêóëÿëî âðàæåíå ñàìîëþáñòâî — àäæå â³í, óâàæàé, âåðòàâ ç ïîðîæ-

í³ìè ðóêàìè! Â³í íà âñ³ çàñòàâêè ïðîêëèíàâ ëåäàð³â ³ íåðîá, ùî

ç â åëè ñåçîí íàí³âåöü.

Ìàðíî íàìàãàëèñü íàáðàòè â Îêëåíä³ íîâó êîìàíäó. Âñ³ ì³ñöåâ³

êèòîáî¿ âæå ïîíàéìàëèñü íà ³íø³ ñóäíà. Òîæ äîâåëîñÿ îáëèøèòè

íàä³þ äîâàíòàæèòè òðþì “Ï³ë³ãðèìà”. Êàï³òàí Õàëë óæå íàì³ðèâ-

ñÿ âèéòè ç Îêëåíäà, àæ òóò äî íüîãî çâåðíóëèñü ³ç ïðîõàííÿì

óçÿòè íà áîðò ïàñàæèð³â. Êàï³òàí çãîäèâñÿ, áî â³äìîâèòè â öüîìó

ïðîõàíí³ íå ì³ã.

Â Îêëåíä³ ñàìå ïåðåáóâàëè ì³ñ³ñ Âåëäîí, äðóæèíà õàçÿ¿íà “Ï³ë³-

ãðèìà”, ¿õí³é ï’ÿòèð³÷íèé ñèí Äæåê òà ¿¿ êóçåí Áåíåäèêò. Óñ³ òðîº

ïðè¿õàëè ñþäè ðàçîì ³ç Äæåéìñîì Âåëäîíîì, ÿêèé ÷àñ â³ä ÷àñó

íàâ³äóâàâ Íîâó Çåëàíä³þ ó êîìåðö³éíèõ ñïðàâàõ. Â³í çáèðàâñÿ

ïîâåðòàòèñÿ ç íèìè äî Ñàí-Ôðàíö³ñêî, êîëè ðàïòîì ìàëèé Äæåê

ñåðéîçíî çàõâîð³â. Äæåéìñ Âåëäîí, ÿêîãî êëèêàëè íàçàä òåðì³íîâ³

ñïðàâè, âè¿õàâ ç Îêëåíäà ñàì, çàëèøèâøè äðóæèíó, ñèíà ò à êóçå-

íà Áåíåäèêòà.

Ìèíóëî òðè ì³ñÿö³ — òðè äîâã³ ì³ñÿö³ ðîçëóêè, äóæå âàæê³ äëÿ

ì³ñ³ñ Âåëäîí. Çà öåé ÷àñ ¿¿ ñèí îäóæàâ, ³ âîíà ìîãëà âè¿æäæàòè.

Òóò ¿¿ ñïîâ³ñòèëè, ùî ïðèáóâ “Ï³ë³ãðèì”.

Ó òîé ÷àñ, ùîá ïîâåðíóòèñÿ äî Ñàí-Ôðàíö³ñêî, ì³ñ³ñ Âåëäîí

òðåáà áóëî á ñïåðøó ïî¿õàòè äî Àâñòðàë³¿ òà ñ³ñòè íà îäèí ³ç êîðàá-

ë³â òðàíñîêåàíñüêî¿ êîìïàí³¿ “Çîëîòèé â³ê”, ÿê³ êóðñóâàëè ì³æ

Ìåëüáóðíîì òà Ïàíàìñüêèì ïåðåøèéêîì. Ä³ñòàâøèñü äî Ïàíàìè,

âîíà ìàëà á çà÷åêàòè íà àìåðèêàíñüêèé ïàðîïëàâ, ùî ðåãóëÿðíî

õîäèâ ì³æ ïåðåøèéêîì òà Êàë³ôîðí³ºþ. Öå îçíà÷àëî çàòðèìêè òà

ïåðåñàäêè, íàäòî íåïðèºìí³ äëÿ æ³íêè, ÿêà ïîäîðîæóº ç äèòèíîþ.

² êîëè â Îêëåíäñüêèé ïîðò çàéøîâ “Ï³ë³ãðèì”, ì³ñ³ñ Âåëäîí çâåð-

íóëàñÿ äî êàï³òàíà Õàëëà ç ïðîõàííÿì äîâåçòè äî Ñàí-Ôðàíö³ñêî

¿ ¿, êóçåíà Áåíåäèêòà òà Íåí, ñòàðó íÿíþ-íåãðèòÿíêó, ÿêà âèãëÿä³ëà

³ ñàìó ì³ñ³ñ Âåëäîí.

Çä³éñíèòè ïîäîðîæ ó òðè òèñÿ÷³ ìîðñüêèõ ëüº

íà â³òðèëüíèêó!

Àëå íà ñóäí³ êàï³òàíà Õàëëà çàâæäè ïàíóâàâ áåçäîãàííèé ëàä,

à ïîãîäà ïî öåé ³ ïî òîé á³ê åêâàòîðà ñòîÿëà äóæå ãàðíà.

Êàï³òàí Õàëë äàâ çãîäó. Â³í çàïðîïîíóâàâ ñâî¿é ïàñàæèðö³ âëàñ-

íó êàþòó. Êàï³òàí õîò³â, ùîá ï³ä ÷àñ ïëàâàííÿ, ÿêå ìîãëî òðèâàòè

Ë üº — äàâíÿ ôðàíöóçüêà ì³ðà äîâæèíè (4,5 êì).

â ³ä ñîðîêà äî ï’ÿòäåñÿòè äí³â, ì³ñ³ñ Âåëäîí âëàøòóâàëàñÿ ÿêíàé-

êðàùå íà áîðòó éîãî ñóäíà. Ùîïðàâäà, ïëàâàííÿ ìàëî òðîõè çàòÿã-

òèñÿ: “Ï³ë³ãðèì” ïîâèíåí áóâ, îäõèëèâøèñü â³ä êóðñó, çàéòè

â ÷èë³éñüêèé ïîðò Âàëüïàðà¿ñî, ùîá òàì ðîçâàíòàæèòèñü. À âæå

äàë³ âçäîâæ àìåðèêàíñüêîãî óçáåðåææÿ âîíè ñïîä³âàëèñÿ ïëèñòè

ï³ä ïîïóòíèì áåðåãîâèì â³òðîì, à öå áóëà á äîâîë³ ïðèºìíà ìîð-

ñüêà ïðîãóëÿíêà.

Çðåøòîþ, ì³ñ³ñ Âåëäîí áóëà õîðîáðîþ æ³íêîþ ³ íå áîÿëàñÿ

ìîðÿ. Òðèäöÿòèð³÷íà, ç ì³öíèì çäîðîâ’ÿì, âîíà çâèêëà äî òðèâà-

ëèõ ìîðñüêèõ ïîäîðîæåé ³ íå ðàç ïîä³ëÿëà ç ÷îëîâ³êîì ¿õ íåâèãî-

äè. ¯¿ íå ëÿêàëî ïëàâàííÿ íà ñóäí³ ñåðåäíüî¿ òîííàæíîñò³. Âîíà

çíàëà, ùî êàï³òàí Õàëë — ÷óäîâèé ìîðÿê, à “Ï³ë³ãðèì”— íàä³é-

íèé â³òðèëüíèê, îäíå ç íàéêðàùèõ àìåðèêàíñüêèõ êèòîá³éíèõ

ñ óäåí. Íàãîäà òðàïèëàñÿ, òîæ òðåáà áóëî ñêîðèñòàòèñü ³ç íå¿.

² ì³ñ³ñ Âåëäîí ç íå¿ ñêîðèñòàëàñÿ.

Ùî æ äî êóçåíà Áåíåäèêòà, òî â³í, ÿñíà ð³÷, ìàâ ñóïðîâîäæó-

âàòè ì³ñ³ñ Âåëäîí ó öüîìó ïëàâàíí³.

Êóçåí Áåíåäèêò áóâ ñëàâíèé ÷îëîâ’ÿãà ðîê³â ï’ÿòäåñÿòè. Òà,

íåçâàæàþ÷è íà öåé â³ê, áóëî á íåîáà÷íî â³äïóñòèòè éîãî êóäèñü

ñàìîãî. Â³í áóâ ðàäøå äîâãèé, í³æ âèñîêèé, ðàäøå ñóõîðëÿâèé,

àí³æ õóäèé. Ê³ñòëÿâà ñòàòóðà, âåëèêà êóäëàòà ãîëîâà, çîëîò³ îêóëÿ-

ðè — îäíèì ñëîâîì, â óñ³é äîâãîòåëåñ³é ïîñòàò³ êóçåíà Áåíåäèêòà

âãàäóâàâñÿ â÷åíèé, îäíà ç îòèõ ñóìèðíèõ ³ äîáðèõ íàòóð, ÿê³ âñå

ñâîº æèòòÿ — áà, íàâ³òü ó ñòî ðîê³â! — çàëèøàþòüñÿ ä³òüìè.

Êóçåíîì Áåíåäèêòîì íàçèâàëè éîãî é ñòîðîíí³, áî çà ñâîºþ

âäà÷åþ â³í íàëåæàâ äî òèõ ëþäåé, ÿê³ çäàþòüñÿ ð³äíèìè âñ³ì. Êó-

çåí Áåíåäèêò í³êîëè íå çíàâ, êóäè ïîä³òè ñâî¿ äîâã³ ðóêè òà öèáàò³

íîãè, íå ì³ã äàòè ñîá³ ðàäè â íàéáóäåíí³øèõ æèòòºâèõ ñïðàâàõ.

Â³í íå áóâ îáòÿæëèâèì äëÿ ³íøèõ, àëå ÿêîñü òàê âèõîäèëî, ùî â³í

çâ’ÿçóâàâ óñ³õ äîâêîëà é ñàìîãî ñåáå ñâîºþ íåçãðàáí³ñòþ. Íåâèáà-

ãëèâèé, íåâèìîãëèâèé — ì³ã çàáóòè ïîïî¿ñòè ÷è ïîïèòè, ÿêùî

éîãî íå íàãîäóþòü ³ íå íàïîÿòü,— íå÷óòëèâèé í³ äî õîëîäó, í³ äî

ñïåêè, â³í, çäàâàëîñÿ, íàëåæàâ íå äî òâàðèííîãî, à ðàäøå äî ðîñ-

ëèííîãî ñâ³òó. Óÿâ³òü ñîá³ îòàêå áåçïë³äíå äåðåâî, íà ÿêîìó íå

ðîñòå íàâ³òü ëèñòÿ, äåðåâî, íåçäàòíå íàãîäóâàòè ³ ïðèõèñòèòè ï³ä

ñâî¿ìè â³òàìè ïîäîðîæíüîãî. Îòàêèì áóâ êóçåí Áåíåäèêò.

Îäíàê â³í ìàâ äîáðå ñåðöå é çàâæäè âèÿâëÿâ ãîòîâí³ñòü çðîáè-

òè ëþäÿì ÿêóñü ïîñëóãó. ² âñ³ ëþáèëè êóçåíà Áåíåäèêòà çà éîãî

áåçïîðàäíó âäà÷ó. Ì³ñ³ñ Âåëäîí äèâèëàñÿ íà íüîãî ÿê íà ñâîþ

äèòèíó — ñòàðøîãî áðàòà ìàëîãî Äæåêà.

Ïðîòå ñë³ä ñêàçàòè, ùî êóçåí Áåíåäèêò íå òèíÿâñÿ áåç ä³ëà.

Íàâïàêè, öå áóâ íåâñèïóùèé òðóäàð. ªäèíå éîãî çàõîïëåííÿ —

ïðèðîäíè÷à ³ñòîð³ÿ — ïîãëèíàëî éîãî äî ðåøòè.

Ñêàçàòè “ïðèðîäíè÷à ³ñòîð³ÿ” — öå ñêàçàòè íàäòî áàãàòî.

Â³äîìî, ùî öÿ íàóêà ñêëàäàºòüñÿ ç ð³çíèõ ãàëóçåé, ÿê-îò: çîîëî-

ã³ÿ, áîòàí³êà, ì³íåðàëîã³ÿ òà ãåîëîã³ÿ. À êóçåí Áåíåäèêò íå áóâ,

âëàñíå, í³ áîòàí³êîì, í³ ì³íåðàëîãîì, í³ ãåîëîãîì.

Ìîæå, â³í áóâ çîîëîãîì ó çàãàëüíîìó ðîçóì³íí³ öüîãî ñëîâà —

òàêèì ñîá³ Êþâ’º

Íîâîãî Ñâ³òó, ÿêèé ðîçêëàäàâ òâàðèíó, ùîá

¿ ¿ ïðîàíàë³çóâàòè, à ïîò³ì çíîâó ñêëàäàâ; îòèì ãëèáîêèì çíàâöåì,

ÿêèé ïðèñâÿòèâ ñåáå âèâ÷åííþ ÷îòèðüîõ îñíîâíèõ — çã³äíî êëàñè-

ô³êàö³¿ ñàìîãî Êþâ’º — òèï³â óñüîãî òâàðèííîãî ñâ³òó: õðåáåòíèõ,

ìîëþñê³â, ÷ëåíèñòîíîãèõ ³ ïðîìåíåâèõ? Ìîæå, â³í, öåé ïðîñòîäóø-

íèé, àëå ñòàðàííèé ó÷åíèé, âèâ÷àâ ð³çí³ êëàñè, ðÿäè, ðîäèíè òà

â èäè, ùî ¿õ îõîïëþþòü ö³ ÷îòèðè òèïè?

Í³.

Ìîæå, êóçåí Áåíåäèêò ïðèñâÿòèâ ñåáå âèâ÷åííþ õðåáåòíèõ:

ññàâö³â, ïòàõ³â, ïëàçóí³â ³ ðèá?

Òåæ í³.

Ìîæå, â³í á³ëüøå ö³êàâèâñÿ ìîëþñêàìè, ïî÷èíàþ÷è â³ä ãîëîâî-

íîãèõ ³ âèùå; ìîæå, ìîõîâàòêè âæå íå áóëè äëÿ íüîãî òàºìíèöåþ?

Àæ í³ÿê.

Ìîæå, òî ÷åðåç ïðîìåíåâèõ, ãîëêîøê³ðèõ, ïîë³ï³â, ãëèñò³â,

ãóáîê òà ³íôóçîð³é âèïàëèâ â³í ñò³ëüêè ãàñó â ëàìï³, ïðàöþþ÷è

ùîäíÿ äî ï³çíüî¿ íî÷³?

Òðåáà ïðÿìî ñêàçàòè: éîãî çàõîïëþâàëè íå ïðîìåíåâ³.

À ùî â çîîëîã³¿ íåçãàäàíèìè çàëèøèëèñÿ ò³ëüêè ÷ëåíèñòîíîã³,

òî, çðîçóì³ëî, öåé òèï ³ áóâ ºäèíèì çàõîïëåííÿì êóçåíà Áåíåäèêòà.

Åãå æ, ñàìå ÷ëåíèñòîíîã³; îäíàê òóò ñë³ä äåùî óòî÷íèòè.

Òèï ÷ëåíèñòîíîãèõ îõîïëþº ø³ñòü êëàñ³â: êîìàõ, áàãàòîí³æîê,

ïàâóêîïîä³áíèõ, ðàêîïîä³áíèõ, âóñîíîãèõ ³ ê³ëü÷àñòèõ ÷åðâ³â.

Ïðîòå êóçåí Áåíåäèêò íå çì³ã áè â³äð³çíèòè äîùîâîãî ÷åðâ’ÿêà

â³ä ë³êàðñüêî¿ ï’ÿâêè, ùèïàâêè â³ä ìîðñüêîãî æîëóäÿ, äîìàøíüîãî

ïàâóêà â³ä ïñåâäîñêîðï³îíà, êðåâåòêè â³ä ðàêà-ñàì³òíèêà, à ê³â-

ñÿêà â³ä ñêîëîïåíäðè.

Òî êèì æå âñå-òàêè áóâ êóçåí Áåíåäèêò?

Çâè÷àéíèì åíòîìîëîãîì, òà é ãîä³!

Íà öå, áåçïåðå÷íî, çàóâàæàòü, ùî åíòîìîëîã³ÿ, ÿê ñêëàäîâà ÷àñ-

òèíà ïðèðîäíè÷î¿ ³ñòîð³¿, âèâ÷àº âñ³õ ÷ëåíèñòîíîãèõ. Âçàãàë³ öå òàê,

îäíàê óæå ââ³éøëî ó çâè÷àé âæèâàòè öåé òåðì³í ó òðîõè âóæ÷îìó

Êþâ’º Æîðæ (1769—1832) — â³äîìèé ôðàíöóçüêèé ïðèðîäîçíàâåöü.

ðîçóì³íí³ — ÿê íàçâó íàóêè ïðî êîìàõ, òîáòî “âñ³õ òèõ ÷ëåíèñòîíî-

ãèõ áåçõðåáåòíèõ òâàðèí, ÷èº ò³ëî ñêëàäàºòüñÿ ç òðüîõ ÷àñòèí —

ãîëîâè, ãðóäåé ³ ÷åðåâöÿ, — íà ÿêèõ â³äïîâ³äíî ðîçòàøîâàí³ îäíà

ïàðà âóñèê³â, çäåá³ëüøîãî äâ³ ïàðè êðèë ³ òðè ïàðè í³ã, ÷åðåç ùî

êîìàõ íàçèâàþòü òàêîæ øåñòèíîãèìè”.

Îòæå, êóçåí Áåíåäèêò, ïðèñâÿòèâøè ñåáå âèâ÷åííþ ÷ëåíèñòî-

íîãèõ êëàñó êîìàõ, áóâ åíòîìîëîãîì.

Àëå íå ïîäóìàéòå, ùî öå òàêà ïðîñòà íàóêà! Êëàñ êîìàõ íàë³÷óº

ùîíàéìåíøå äåñÿòü ðÿä³â:

1. Ïðÿìîêðèë³ (òàðãàíè, êîíèêè, öâ³ðêóíè).

2. Ñ³ò÷àñòîêðèë³ (çîëîòîî÷êè, ìóðàøèí³ ëåâè, áàáêè, òåðì³òè).

3. Ïåðåòèí÷àñòîêðèë³ (áäæîëè, îñè, ìóðàõè, ¿çäö³, òðà÷³).

4. Ëóñêîêðèë³ (ìåòåëèêè).

5. Íàï³âòâåðäîêðèë³ (öèêàäè, êëîïè, ïîïåëèö³).

6. Òâåðäîêðèë³ (õðóù³ òà ³íø³ æóêè).

7. Äâîêðèë³ (êîìàð³, ìîñê³òè, ìóõè).

8. Â³ÿëîêðèë³ (ñòèëîïñ).

9. Ïàðàçèòè (âîø³).

10. Íèæ÷³ êîìàõè (ëóñê³âíèö³).

Îäíàê ïåâí³ ðÿäè, ñêàæ³ìî æóêè, íàë³÷óþòü äî òðèäöÿòè òèñÿ÷

âèä³â

, äâîêðèë³ — ø³ñòäåñÿò òèñÿ÷, îòæå, òóò º ùî âèâ÷àòè, à äëÿ

îäíîãî ÷îëîâ³êà ðîáîòè àæ íàäòî.

Æèòòÿ êóçåíà Áåíåäèêòà áóëî ïðèñâÿ÷åíå îäí³é-ºäèí³é óëþá-

ëåí³é ñïðàâ³ — åíòîìîëîã³¿. Ö³é íàóö³ â³í îääàâàâ óâåñü ñâ³é ÷àñ,

áà, íàâ³òü ãîäèíè ñíó, áî éîìó íåîäì³ííî ñíèëèñÿ “øåñòèíîã³”.

Ãîä³ áóëî ïåðåë³÷èòè âñ³ øïèëüêè, ùî ¿õ â³í íîñèâ çà ìàíæåòàìè,

â êîì³ð³, â êðèñàõ êàïåëþõà, íà âèëîãàõ ï³äæàêà. Êîëè êóçåí Áå-

íåäèêò ïîâåðòàâñÿ ç íàóêîâî¿ åêñêóðñ³¿, éîãî êàïåëþõ áóâ ñïðàâæ-

íüîþ êîëåêö³ºþ êîìàõ, íàøïèëåíèõ çñåðåäèíè ³ ççîâí³.

Íà çàâåðøåííÿ îïèñó öüîãî äèâàêà ñë³ä äîäàòè, ùî â³í ñóïðî-

âîäèâ ì³ñòåðà òà ì³ñ³ñ Âåëäîí äî Íîâî¿ Çåëàíä³¿ çíîâ-òàêè ÷åðåç

ñâîþ ïðèñòðàñòü äî åíòîìîëîã³¿. Òóò éîãî êîëåêö³ÿ çáàãàòèëàñÿ

ê³ëüêîìà ð³äê³ñíèìè åêçåìïëÿðàìè. Òîæ ö³ëêîì çðîçóì³ëå éîãî

áàæàííÿ ÷èìøâèäøå ä³ñòàòèñü äî Ñàí-Ôðàíö³ñêî, ùîá òàì ó ñâîºìó

êàá³íåò³ ðîçì³ñòèòè ç³áðàíå áàãàòñòâî çã³äíî êëàñèô³êàö³¿.

À ùî ì³ñ³ñ Âåëäîí òà ¿¿ ñèí ïîâåðòàëèñÿ äî Àìåðèêè íà “Ï³-

ë ³ ãðèì³”, òî, ö³ëêîì ïðèðîäíî, êóçåí Áåíåäèêò ìàâ ñóïðîâîäè-

òè ¿õ ³ ï³ä ÷àñ ö³º¿ ïîäîðîæ³.

Òåïåð â³äîìî ïîíàä ì³ëüéîí âèä³â êîìàõ, ç íèõ ïîíàä äâ³ñò³ òèñÿ÷ ð³çíîâèä³â

æóê³â.

Ìàîð³ — òóá³ëüíå íàñåëåííÿ Íîâî¿ Çåëàíä³¿.

Ïàêåòáîò — íåâåëèêå ñóäíî, ÿêèì ïåðåâîçÿòü ïîøòó ³ ïàñàæèð³â.

Ïðîòå íå íà íüîãî ìîãëà ðîçðàõîâóâàòè ì³ñ³ñ Âåëäîí, ÿêáè

îïèíèëàñü ó ñêðóòíîìó ñòàíîâèù³. Íà ùàñòÿ, ïåðåäáà÷àëîñÿ ëåãêå

ïëàâàííÿ ó ãàðíó ïîãîäó òà ùå é íà áîðòó ñóäíà, êàï³òàí ÿêîãî

çàñëóãîâóâàâ ö³ëêîâèòî¿ äîâ³ðè.

Ïîêè “Ï³ë³ãðèì” ñòîÿâ òðè äí³ ó Âàéòåìàò³, ì³ñ³ñ Âåëäîí ñï³øíî

ïðèãîòóâàëàñÿ â äîðîãó, ùîá íå çàòðèìóâàòè éîãî â³äïëèòòÿ.

Ðîçðàõóâàâøèñü ³ç ñëóãàìè-òóá³ëüöÿìè, âîíà 22 ñ³÷íÿ ï³äíÿëàñÿ

íà áîðò “Ï³ë³ãðèìà” ç ñèíîì Äæåêîì, êóçåíîì Áåíåäèêòîì òà ñòà-

ðîþ íåãðèòÿíêîþ Íåí.

Êóçåí Áåíåäèêò íîñèâ ó ñïåö³àëüí³é áëÿøàíö³ íà ïàñêó ÷åðåç

ïëå÷å âñþ ç³áðàíó òóò êîëåêö³þ êîìàõ. Ó êîëåêö³¿ áóëè, ì³æ ³íøèì,

ê³ëüêà ïðåäñòàâíèê³â ñòàô³ë³íà, õèæîãî æóêà, î÷³ ÿêîãî ðîçòàøîâà-

í³ ó âåðõí³é ÷àñòèí³ ãîëîâè; äîñ³ ââàæàëîñÿ, ùî ñòàô³ë³í âîäèòüñÿ

ò³ëüêè â Íîâ³é Êàëåäîí³¿. Êóçåíîâ³ Áåíåäèêòó ïðîïîíóâàëè òàêîæ

îòðóéíîãî ïàâóêà “êàòèïî” — òàê íàçèâàþòü éîãî ìàîð³

,— óêóñ

ÿêîãî ÷àñòî ñìåðòåëüíèé äëÿ ëþäèíè. Îäíàê ïàâóê íå íàëåæèòü

äî êëàñó êîìàõ — ì³ñöå éîìó â êîëåêö³¿ ïàâóêîïîä³áíèõ,— òîæ â³í

íå ìàâ í³ÿêî¿ ö³ííîñò³ äëÿ êóçåíà Áåíåäèêòà. ² íàø åíòîìîëîã çíå-

âàæëèâî â³äìîâèâñÿ â³ä ïàâóêà: íàéö³íí³øèì ñêàðáîì ó éîãî êîëåêö³¿,

çâ³ñíî, áóâ çíàìåíèòèé íîâîçåëàíäñüêèé ñòàô³ë³í.

ßñíà ð³÷, êóçåí Áåíåäèêò çàñòðàõóâàâ ñâîþ êîëåêö³þ, çàïëàòèâ-

øè âèñîêèé âíåñîê. Â³í ââàæàâ ¿¿ ö³íí³øîþ çà âåñü êèòîâèé æèð

³ â óñ ó òðþì³ “Ï³ë³ãðèìà”.

Êîëè çàê³í÷óâàëèñü îñòàíí³ ïðèãîòóâàííÿ äî â³äïëèòòÿ ³ ì³ñ³ñ

Âåëäîí òà ¿¿ ñóïóòíèêè ñòîÿëè íà ïàëóá³ øõóíè-áðèãà, êàï³òàí

Õàëë ï³ä³éøîâ äî ñâîº¿ ïàñàæèðêè.

— Ñàìî ñîáîþ çðîçóì³ëî, ì³ñ³ñ Âåëäîí,— ìîâèâ â³í,— ùî âè

áåðåòå íà ñåáå âñþ â³äïîâ³äàëüí³ñòü, âèð³øèâøè ïëèñòè íà “Ï³ë³-

ãðèì³” ÷åðåç îêåàí.

— Äëÿ ÷îãî âè ìåí³ öå êàæåòå, ì³ñòåðå Õàëë? — ñïèòàëà ì³ñ³ñ

Âåëäîí.

— ß êàæó âàì öå, áî, ïî-ïåðøå, íå ä³ñòàâ ùîäî öüîãî í³ÿêî¿

âêàç³âêè â³ä âàøîãî ÷îëîâ³êà, à ïî-äðóãå, òîìó, ùî øõóíà-áðèã íå

ìîæå ãàðàíòóâàòè âàì òàêî¿ áåçïåêè ïëàâàííÿ, ÿê ïàêåòáîòè

, ïðè-

çíà÷åí³ ò³ëüêè äëÿ ïåðåâåçåííÿ ïàñàæèð³â.

— À ÿê âè ãàäàºòå, ì³ñòåðå Õàëë, êîëè á ì³é ÷îëîâ³ê áóâ òóò,

òî ÷è âèðóøèâ áè â³í ó ïëàâàííÿ íà “Ï³ë³ãðèì³” ðàçîì ç³ ñâîºþ

äðóæèíîþ òà ñèíîì?

Îñò — ñõ³äíèé â³òåð.

Þò — êîðìîâà ÷àñòèíà ïàëóáè êîðàáëÿ â³ä ãðîò-ùîãëè àáî â³ä êîðìîâî¿

ðóáêè.

Ðóáêà — çàêðèòå ïðèì³ùåííÿ íà âåðõí³é ïàëóá³ ÷è â íàäáóäîâ³ íàä íåþ, ùî

éîãî ñò³íè íå äîòèêàþòüñÿ äî áîðò³â ñóäíà.

— Çâè÷àéíî, âèðóøèâ áè,— â³äïîâ³â êàï³òàí Õàëë.— Â³í áè

âàãàâñÿ íå á³ëüøå çà ìåíå! “Ï³ë³ãðèì”, çðåøòîþ,— íàä³éíå ñóäíî.

ß ìîæó çà íüîãî ðó÷èòèñÿ, ÿê êàï³òàí, ùî êîìàíäóº öèì ñóäíîì

îñü óæå áàãàòî ðîê³â. ß ñêàçàâ öå âàì, ì³ñ³ñ Âåëäîí, ùîá ìåíå

ìåíøå ãðèçëî ñóìë³ííÿ, à òàêîæ àáè ùå ðàç ï³äêðåñëèòè: íà áîðòó

“Ï³ë³ãðèìà” íåìàº çâè÷íèõ äëÿ âàñ âèãîä.

— Êîëè éäåòüñÿ ò³ëüêè ïðî áðàê âèãîä, ì³ñòåðå Õàëë,— â³äêà-

çàëà ì³ñ³ñ Âåëäîí,— òî öå äëÿ ìåíå íå çàâàäà. ß íå ç òèõ âåðåäëè-

âèõ ïàñàæèðîê, ÿê³ áåçïåðåñòàíó ñêàðæàòüñÿ íà ò³ñí³ êàþòè òà íà

îäíîìàí³òíå õàð÷óâàííÿ.

², ïîäèâèâøèñü íà ñâîãî ñèíà Äæåêà, ÿêîãî òðèìàëà çà ðóêó,

ì³ñ³ñ Âåëäîí ìîâèëà:

— Âèðóøàéìî, ì³ñòåðå Õàëë!

Â³äðàçó áóëî íàêàçàíî ï³äíÿòè ÿê³ð. Íàñòàâèëè â³òðèëà, ³ “Ï³ë³ -

ãðèì”, âèáèðàþ÷è ÿêíàéêîðîòøèé øëÿõ ì³æ ñóäíàìè, âèéøîâ

ó â³ äêðèòå ìîðå é óçÿâ êóðñ íà àìåðèêàíñüêå óçáåðåææÿ.

Òà ÷åðåç òðè äí³ ïîâ³ÿâ äóæèé îñò

, ³ øõóíà-áðèã çìóøåíà áóëà

çì³íèòè êóðñ, ùîá ³òè ïðîòè â³òðó.

Îòîæ, íà 2 ëþòîãî “Ï³ë³ãðèì” ïåðåáóâàâ ó íàáàãàòî âèùèõ øè-

ðîòàõ, í³æ öüîãî õîò³â áè êàï³òàí Õàëë. Çäàâàëîñÿ, â³í íàì³ðèâñÿ

îá³éòè ìèñ Ãîðí, çàì³ñòü ïëèñòè íàâïðîñòåöü äî áåðåã³â Íîâîãî Ñâ³òó.

Ðîçä³ë II

Ä²Ê ÑÅÍÄ

îãîäà ñòîÿëà ãàðíà, ³, ÿêùî íå çâàæàòè íà äåÿêó çàòðèì-

êó, ïëàâàííÿ â³äáóâàëîñÿ â äîñèòü äîáðèõ óìîâàõ.

Ì³ñ³ñ Âåëäîí âëàøòóâàëàñü íà áîðòó “Ï³ë³ãðèìà” ÿê-

íàéâèã³äí³øå. Îäíàê ñïåðøó äîâåëîñÿ ïîì³çêóâàòè, äå

¿ ¿ ïðèõèñòèòè. Íà ñóäí³ íå áóëî í³ þòà

, í³ ðóáêè

. Æîäíà ç êîðìîâèõ

êàþò êîìàíäè äëÿ ì³ñ³ñ Âåëäîí íå ãîäèëàñÿ. Òîæ êàï³òàí Õàëë

çàïðîïîíóâàâ ¿é ñâîþ âëàñíó ñêðîìíó êàþòó á³ëÿ êîðìè. Ïðîòå

äîâåëîñÿ äîâãî óìîâëÿòè ì³ñ³ñ Âåëäîí, áî âîíà í³ÿê íå õîò³ëà çàáèðàò è

â íüîãî êàþòó. Â îö³ì ò³ñíåíüê³ì ïîìåøêàíí³ âîíà é îñåëèëàñÿ

ç ñèíîì òà ñòàðîþ Íåí. Òóò âîíà îá³äàëà â òîâàðèñòâ³ êàï³òàíà

Õàëëà òà êóçåíà Áåíåäèêòà, ÿêîãî ïîñåëèëè â êîì³ð÷èí³ ïîðÿä.

Êàï³òàí “Ï³ë³ãðèìà” ïåðåáðàâñÿ â êàþòó, ïðèçíà÷åíó äëÿ éîãî

ïîì³÷íèêà, ÿêîãî íà ñóäí³ í³êîëè íå áóëî. Çàäëÿ çàîùàäæåííÿ

êîøò³â — ÷èòà÷ óæå çíàº ïðî öå — øõóíà-áðèã ïëàâàëà ç íåïîâ-

íîþ êîìàíäîþ, ³ êàï³òàí îáõîäèâñÿ áåç ïîì³÷íèêà.

Êîìàíäà “Ï³ë³ãðèìà” — âì³ë³, äîñâ³ä÷åí³ ìîðÿêè — æèëà ÿê

îäíà äðóæíà ñ³ì’ÿ, çãóðòîâàíà ñï³ëüíèì æèòòÿì, êëîïîòàìè òà ðî-

áîòîþ. Öå âæå â÷åòâåðòå ìàòðîñè âèõîäèëè ðàçîì íà ïðîìèñåë.

Óñ³ ðîäîì ç àìåðèêàíñüêîãî çàõîäó, áà, íàâ³òü ç îäíîãî óçáåðåæ-

æÿ â øòàò ³ Êàë³ôîðí³ÿ, âîíè çäàâíà çíàëèñÿ ì³æ ñîáîþ.

Ö³ ñëàâí³ õëîïö³ äóæå äîáðå ñòàâèëèñü äî ì³ñ³ñ Âåëäîí, äðóæè-

íè ¿õíüîãî õàçÿ¿íà, ÿêîìó áóëè áåçìåæíî â³ääàí³. Ñë³ä ñêàçàòè, ùî

âîíè, çàö³êàâëåí³ ó ÿêíàéá³ëüøîìó âëîâ³, äîòè çàâæäè ïîâåðòàëè-

ñÿ ç áàãàòîþ çäîáè÷÷þ. ßêùî íàâ³òü ¿ì äîâîäèëîñÿ äîáðÿ÷å ïîïðà-

öþâàòè, òî öå çàäëÿ á³ëüøîãî çàðîá³òêó, âèïëà÷óâàíîãî ïðè îñòà-

òî÷íîìó ðîçðàõóíêó. Àëå öüîãî ðàçó çàðîá³òêó ìàéæå íå ïåðåäáà-

÷àëîñÿ, ³ ìàòðîñè íà âñ³ çàñòàâêè ëàÿëè íîâîçåëàíäñüêèõ ëåäàöþã.

Ò³ëüêè îäèí ÷îëîâ³ê íà áîðòó íå áóâ àìåðèêàíöåì çà ïîõî-

äæåííÿì. Çâàëè éîãî Íåãîðó, ðîäîì â³í áóâ ³ç Ïîðòóãàë³¿, àëå äî-

áðå çíàâ àíãë³éñüêó ìîâó. Íà øõóí³ â³í âèêîíóâàâ ñêðîìíó ðîáîòó

êîêà. Êîëè â Îêëåíä³ âò³ê ïîïåðåäí³é êîê, Íåãîðó, áóâøè áåç ðî-

áîòè, îõî÷å ñòàâ íà éîãî ì³ñöå. ×îëîâ³ê â³í áóâ ìîâ÷àçíèé, òðèìàâñÿ

â³ä êîìàíäè îñòîðîíü, îäíàê ñïðàâó ñâîþ çíàâ äîáðå. Îòîæ, íà-

éíÿâøè éîãî, êàï³òàí Õàëë í³áè íå ïðîãàäàâ: Íåãîðó ïðàöþâàâ

áåçäîãàííî.

Ïðîòå êàï³òàí æàëêóâàâ, ùî íå ìàâ ÷àñó ç³áðàòè äîñòàòíüî â³-

äîìîñòåé ïðî ìèíóëå Íåãîðó. Éîãî çîâí³øí³ñòü, à íàäòî óíèêëè-

âèé ïîãëÿä íå äóæå ïîäîáàëèñÿ êàï³òàíîâ³. Òàì, äå éäåòüñÿ ïðî òå,

ùîá äîïóñòèòè íåçíàéîìîãî ÷îëîâ³êà íà ñóäíî, ÿêå æèâå ñâîºð³ä-

íèì îñ³áíèì æèòòÿì, ñë³ä ÿêîìîãà äîêëàäí³øå ä³çíàòèñÿ ïðî éîãî

ìèíóëå, íå ìèíàþ÷è æîäíî¿ äð³áíèö³.

Íåãîðó ìàâ ðîê³â äåñü ³ç ñîðîê. Öå áóâ ÷îðíÿâèé, ñóõîðëÿâèé,

ìîòîðíèé, ñåðåäí³é íà çð³ñò ³, ïåâíî, äóæèé ÷îëîâ³ê. ×è ìàâ â³í

ÿêóñü îñâ³òó? Ìàáóòü, òàê, öå âèäíî áóëî ³ç çàóâàæåíü, ÿê³ ÷àñîì

ïðîõîïëþâàëèñü ó íüîãî. Â³í í³êîëè íå ãîâîðèâ í³ ïðî ñâîº ìèíóëå,

àí³ ïðî ñâîþ ðîäèíó. Çâ³äêè â³í ïðèáóâ, äå æèâ äîòè, ÷èì çàéìàâñÿ —

í ³õòî íå çíàâ. Í³õòî íå çíàâ ³ éîãî ïëàí³â íà ìàéáóòíº. Â³í ò³ëüêè

âèñëîâèâ ÿêîñü íàì³ð âèñ³ñòè íà áåðåã ó Âàëüïàðà¿ñî. Öå áóâ äèâ-

íèé ÷îëîâ³ê. Â óñÿêîìó ðàç³, â³í, íàïåâíî, íå áóâ ìîðÿêîì. Â³í

ðîçóì³âñÿ íà ìîðñüêèõ ñïðàâàõ íå á³ëüøå çà ïåðøîãî-ë³ïøîãî êîêà,

ÿêèé çíà÷íó ÷àñòèíó ñâîãî æèòòÿ ïðîïëàâàâ ó ìîð³. Îäíàê íà ìîð-

ñüêó õâîðîáó â³í íå ñëàáóâàâ, à öå âæå íåàáèÿêà ïåðåâàãà äëÿ

êîðàáåëüíîãî êóõàðÿ.

Íà ïàëóá³ Íåãîðó áà÷èëè ð³äêî. Ö³ë³ñ³íüêèé äåíü â³í ïîðàâ-

ñÿ ó ñâî¿ì ò³ñí³ì êàìáóç³, äå ñòîÿëà âåëèêà ïëèòà. À ï³çíî ââå÷åð³

â³í ãàñèâ ïëèòó ³ éøîâ äî ñâîº¿ êàþòêè íà íîñ³, äå â³äðàçó ëÿãàâ

ñïàòè.

ßê ìè âæå êàçàëè, êîìàíäà “Ï³ë³ãðèìà” ñêëàäàëàñÿ ç ï’ÿòè

ìàòðîñ³â ³ íîâà÷êà.

Öåé íîâà÷îê, õëîïåöü ï’ÿòíàäöÿòè ðîê³â, áóâ ñèíîì íåâ³äîìèõ

áàòüêà-ìàòåð³. Â³í âèõîâóâàâñÿ â äèòÿ÷îìó áóäèíêó.

Ä³ê Ñåíä — òàê çâàëè õëîïöÿ — ìàáóòü, áóâ ðîäîì ç³ øòàòó

Íüþ-Éîðê, à òî é ç³ ñàìî¿ éîãî ñòîëèö³ — ì³ñòà Íüþ-Éîðêà.

²ì’ÿ “Ä³ê” — ñêîðî÷åíå â³ä “Ð³÷àðä” — äàëè ìàëåíüêîìó ñèðî-

ò³ íà ÷åñòü æàë³ñëèâîãî ïåðåõîæîãî, ÿêèé ï³ä³áðàâ éîãî ÷åðåç äâà

àáî òðè äí³ ï³ñëÿ íàðîäæåííÿ. Ùî æ äî ïð³çâèùà Ñåíä

, òî íèì

óäîñòî¿ëè õëîï÷èêà íà çãàäêó ïðî ì³ñöå, äå éîãî çíàéäåíî,— íà

ð³æêó ï³ùàíî¿ êîñè Ñåíä³-Ãóê, ùî óòâîðþº âõ³ä äî ïîðòó Íüþ-

Éîðê ó ãèðë³ ð³÷êè Ãóäçîí.

Ä³ê Ñåíä áóâ ñåðåäí³ì íà çð³ñò, ì³öíî çáóäîâàíèì, ÷îðíÿ-

âèì, ³ç ñèí³ìè ð³øó÷èìè î÷èìà. Ðîáîòà ìîðÿêà ï³äãîòóâàëà éîãî

äî æèòòºâî¿ áîðîòüáè, éîãî ðîçóìíå îáëè÷÷ÿ äèõàëî åíåðã³ºþ. Öå

áóëî îáëè÷÷ÿ íå ò³ëüêè õîðîáðî¿, à é çàâçÿòî¿ ëþäèíè.

Ó ï’ÿòíàäöÿòü ðîê³â õëîïåöü óæå ì³ã ïðèéìàòè ð³øåííÿ ³ äîâî-

äèòè äî ê³íöÿ ñâî¿ çàäóìè. Éîãî âèãëÿä, æâàâèé ³ ñåðéîçíèé âîä-

íî÷àñ, ïðèâåðòàâ äî ñåáå óâàãó. Íà â³äì³íó â³ä ñâî¿õ ðîâåñíèê³â,

Ä³ê áóâ ñêóïèì íà ñëîâà òà æåñòè. Äóæå ðàíî, â òîìó â³ö³, êîëè ùå

çâè÷àéíî íå çàìèñëþþòüñÿ íàä ìàéáóòí³ì, â³í óñâ³äîìèâ ñâîº ñòà-

íîâèùå é äàâ ñîá³ îá³öÿíêó “ñòàòè ëþäèíîþ”.

² â³í äîòðèìàâ ñëîâà — ñòàâ äîðîñëèì ÷îëîâ³êîì ó â³ö³, êîëè

éîãî îäíîë³òêè çàëèøàëèñÿ ùå ä³òüìè.

Äóæå ðóõëèâèé, ñïðèòíèé ³ ì³öíèé ô³çè÷íî, Ä³ê Ñåíä áóâ îä-

íèì ³ç òèõ îáðàíö³â äîë³, ïðî ÿêèõ ìîæíà ñêàçàòè, ùî âîíè íàðî-

äèëèñÿ ç äâîìà ïðàâèìè ðóêàìè òà äâîìà ë³âèìè íîãàìè. Õî÷ áè

ùî âîíè ðîáèëè — ¿ì óñå “ç ðóêè”; õî÷ áè ç êèì âîíè éøëè —

âîíè çàâæäè êðîêóþòü “ó íîãó”.

Îòæå, ñèðîòà Ä³ê âèõîâóâàâñÿ â äèòÿ÷îìó áóäèíêó. Ó ÷îòèðè

ðîêè â³í íàâ÷èâñÿ ÷èòàòè, ïèñàòè ³ ðàõóâàòè.

Ñ å í ä — ï³ñîê (àíãë.).

Ä³êà çìàëêó âàáèëî ìîðå, ³ ó â³ñ³ì ðîê³â â³í ï³øîâ þíãîþ

íà êîðàáåëü, ÿêèé ïëàâàâ ó ï³âäåííèõ ìîðÿõ. Òóò â³í ñòàâ íàâ÷à-

òèñÿ ìîðÿöüêîãî ðåìåñëà, ùî éîãî é òðåáà íàâ÷àòèñü ç ðàííüîãî

äèòèíñòâà. Îô³öåðè çàö³êàâèëèñÿ äîïèòëèâèì, çä³áíèì äî íàóêè

õëîï÷èêîì ³ çàëþáêè ä³ëèëèñÿ ç íèì ñâî¿ìè çíàííÿìè òà äîñâ³-

äîì. Þíãà îò-îò ìàâ ñòàòè ìàòðîñîì ³, áåçïåðå÷íî, íå äóìàâ ñïè-

íÿòèñÿ íà äîñÿãíóòîìó. Õòî ç äèòÿ÷èõ ë³ò óñâ³äîìèâ, ùî ïðàöÿ —

öå çàêîí æèòòÿ, õòî çìàëêó çíàº, ùî õë³á çàðîáëÿºòüñÿ ò³ëüêè

â ïîò³ ÷îëà, òîé çàâæäè ãîòîâèé íà âåëèê³ ñïðàâè ³ â ñâ³é äåíü

çíàéäå ³ âîëþ, ³ ñèëó, ùîá ¿õ çä³éñíèòè.

Êàï³òàí Õàëë ïîì³òèâ Ä³êà Ñåíäà, êîëè òîé áóâ þíãîþ íà áîð-

òó îäíîãî òîðãîâîãî ñóäíà. Ìîðÿê çàïðèÿòåëþâàâ ³ç öèì ñëàâíèì

â³äâàæíèì õëîïöåì, à çãîäîì â³äðåêîìåíäóâàâ éîãî Äæåéìñîâ³ Âåë-

äîíó. Âåëäîí çàö³êàâèâñÿ ñèðîòîþ. Â³í îääàâ Ä³êà äî øêîëè â Ñàí-

Ôðàíö³ñêî.

Ó øêîë³ Ä³ê Ñåíä îñîáëèâî çàõîïëþâàâñÿ ãåîãðàô³ºþ òà ³ñòî-

ð³ºþ ïîäîðîæåé, ³ éîìó êîðò³ëî øâèäøå âèðîñòè, ùîá âèâ÷àòè

âèùó ìàòåìàòèêó òà íàâ³ãàö³þ. Â³í áè íå çàáàðèâñÿ ïîºäíàòè òåî-

ð³þ ç ïðàêòèêîþ.

² îò íàðåøò³ íîâà÷êîì-ìàòðîñîì â³í ñòóïèâ íà áîðò “Ï³ë³ãðèìà”.

Ìîðÿê ïîâèíåí çíàòè êèòîá³éíèé ïðîìèñåë òàê ñàìî äîáðå, ÿê ³

òåîð³þ íàâ³ãàö³¿. Öå ãàðíà ïðàêòè÷íà ï³äãîòîâêà äî âñ³ëÿêèõ íåñïîä³-

âàíîê ó ìîðñüê³é ñëóæá³. Ä³ê Ñåíä âèðóøèâ ó ïëàâàííÿ íà ñóäí³

ñâîãî áëàãîä³éíèêà Äæåéìñà Âåëäîíà, ÿêèì êîìàíäóâàâ éîãî ïîêðî-

âèòåëü êàï³òàí Õàëë. Îòæå, âñå ñêëàäàëîñÿ äëÿ íüîãî ÿêíàéêðàùå.

Çàéâå ãîâîðèòè, ùî Ä³ê áóâ áåçìåæíî â³ääàíèé ðîäèí³ Âåëäî-

í³â, êîòðà ñò³ëüêè çðîáèëà äëÿ íüîãî. Ìîæíà ñîá³ óÿâèòè, ÿê ðàä³â

þíèé ìàòðîñ, ä³çíàâøèñü, ùî ì³ñ³ñ Âåëäîí ïëèñòèìå íà “Ï³ë³ãðè-

ì³”. Ê³ëüêà ðîê³â ì³ñ³ñ Âåëäîí áóëà éîìó çà ìàò³ð, à ìàëîãî Äæåêà

â³í ëþáèâ, ìîâ ð³äíîãî áðàòà. Éîãî ïîêðîâèòåë³ äîáðå çíàëè, ùî

ïîñ³ÿíå íèìè çåðíî âïàëî â ðîäþ÷èé ´ðóíò. Ñåðöå þíîãî ñèðîòè

ïîâíèëîñÿ âäÿ÷í³ñòþ, ³ â³í íå âàãàþ÷èñü ï³øîâ áè ó âîãîíü ³ â âîä ó

çà òèõ, ùî äàëè éîìó îñâ³òó òà íàïóòèëè éîãî íà äîáðî. Ä³ê Ñåíä

ìàâ ï’ÿòíàäöÿòü ðîê³â, à ìèñëèâ íà âñ³ òðèäöÿòü.

Ì³ñ³ñ Âåëäîí çíàëà, ÷îãî âàðòèé ¿õí³é âèõîâàíåöü. Âîíà ìîãëà

ñïîê³éíî äîâ³ðèòè éîìó Äæåêà. Ìàëèé òÿãñÿ äî Ä³êà, â³ä÷óâàþ÷è,

ùî “ñòàðøèé áðàò” éîãî ëþáèòü. Äîâã³ ãîäèíè äîçâ³ëëÿ, ÿê³ òàê

÷àñòî âèïàäàþòü ï³ä ÷àñ ïåðå¿çäó, êîëè ñòî¿òü ãàðíà ãîäèíà, êîëè

â³òðèëà íàñòàâëåíî äîáðå, Ä³ê ³ç Äæåêîì ïðîâîäèëè ðàçîì. Þíèé

ìàòðîñ ïîêàçóâàâ ìàëîìó ÷èìàëî ö³êàâîãî ç ìîðñüêî¿ ñïðàâè. Ì³ñ³ñ

Âåëäîí áåç ñòðàõó ñïîñòåð³ãàëà, ÿê Äæåê ó ñóïðîâîä³ Ä³êà Ñåíäà

Äîâã³ ãîäèíè äîçâ³ëëÿ Ä³ê ³ç Äæåêîì

ïðîâîäèëè ðàçîì.

ñòðèáàâ ïî âàíòàõ

, çäèðàâñÿ íà ôîê-ùîãëó

äî ìàðñà

àáî äî ïî-

ïåðå÷èíè áðàì-ñòåíüãè

òà ñòð³ëîþ êîâçàâ óíèç ïî ôàëó

. Ä³ê çàâæäè

ñòàâàâ ïîïåðåäó àáî ïîçàäó ìàëîãî, ùîìèò³ ëàäåí éîãî ï³äòðèìàòè,

ÿêáè ðó÷êà ï’ÿòèð³÷íîãî Äæåêà ç³ñêîâçíóëà. Òàê³ âïðàâè áóëè äóæå

êîðèñí³ äëÿ ìàëîãî, ÿêèé íåùîäàâíî îäóæàâ ï³ñëÿ òÿæêî¿ õâî-

ðîáè. Íà áîðòó “Ï³ë³ãðèìà” éîãî áë³ä³ ù³÷êè øâèäêî ïîâíèëèñü

ðóì’ÿíöåì çàâäÿêè ùîäåíí³é ã³ìíàñòèö³ òà ñâ³æîìó ìîðñüêîìó ïî-

â³òðþ.

Îòàê ³ ìèíàëà ïîäîðîæ. ßêáè íå ñóïðîòèâíèé îñò, òî í³ êî-

ìàíä³, í³ ïàñàæèðàì “Ï³ë³ãðèìà” íå áóëî á íà ùî ñêàðæèòèñü.

Òèì ÷àñîì óïåðò³ ñõ³äí³ â³òðè íåïîêî¿ëè êàï³òàíà Õàëëà. Éîìó

í³ÿê íå âäàâàëîñü ïîñòàâèòè ñóäíî íà íàëåæíèé êóðñ. Â³í ïîáî-

þâàâñÿ, ùî äàë³, á³ëÿ òðîï³êà Êîçåðîãà, ïî÷íåòüñÿ çîíà øòèëþ

à ìîæå, é ùå ã³ðøà ïåðåøêîäà, íå êàæó÷è âæå ïðî åêâàòîð³àëüíó

òå÷³þ, ÿêà â³äíåñå “Ï³ë³ãðèì” äàëåêî íà çàõ³ä. Íàéäóæ÷å òóðáóâàâñÿ

êàï³òàí çà ì³ñ³ñ Âåëäîí, õî÷ ³ íå áóâ âèíåí ó çàòðèìö³. Êîëè á ïî

äîðîç³ ¿ì çóñòð³âñÿ ÿêèéñü òðàíñàòëàíòè÷íèé ïàðîïëàâ, ùî éøîâ

äî Àìåðèêè, êàï³òàí óìîâèâ áè ñâîþ ïàñàæèðêó ïåðåñ³ñòè. Àëå, ÿê

íà ëèõî, âîíè é äîñ³ ïåðåáóâàëè â íàäòî âèñîêèõ øèðîòàõ, äå ãîä³

áóëî çóñòð³òè ïàðîïëàâ äî Ïàíàìè. Äî òîãî æ, ñïîëó÷åííÿ ÷åðåç

Òèõèé îêåàí ì³æ Àâñòðàë³ºþ òà Íîâèì Ñâ³òîì íå áóëî òîä³ òàêèì

æâàâèì, ÿêèì ñòàëî îñòàíí³ì ÷àñîì.

Îòîæ äîâîäèëîñÿ ïîêëàäàòèñü ò³ëüêè íà ìèë³ñòü ïîãîäè. Çäà-

âàëîñÿ, í³ùî íå ìîãëî ïîðóøèòè îäíîìàí³òí³ñòü öüîãî ïëàâàííÿ.

Ïðîòå ñàìå 2 ëþòîãî ï³ä êîîðäèíàòàìè, çàçíà÷åíèìè íà ïî÷àòêó

íàøî¿ ðîçïîâ³ä³, òðàïèëàñÿ ïåðøà íåñïîä³âàíà ïîä³ÿ.

Áóëî áëèçüêî äåâ’ÿòî¿ ãîäèíè ðàíêó. Ñòîÿëà ÿñíà ñîíÿ÷íà ïî-

ã îäà. Ä³ê Ñåíä ³ç Äæåêîì ïðèìîñòèëèñü íà ðå¿

á³çàíü-ùîãëè

é îãëÿäàëè çâ³äòè âñþ ïàëóáó ñóäíà, à òàêîæ ÷èìàëèé ïðîñò³ð

Âàíòè — ñíàñò³, ùî ï³äòðèìóþòü ùîãëè ç áîê³â.

Ôîê-ùîãëà — ïåðåäíÿ ùîãëà. Ôîê — íèæíº ïðÿìå â³òðèëî íà í³é.

Ìàðñ — ìàéäàí÷èê íà âåðøå÷êó ùîãëè. Ñëóæèòü äëÿ ñïîñòåðåæåíü, êð³ï-

ëåííÿ áëîê³â âàíòàæíèõ ñòð³ë òîùî.

Áðàì-ñòåíüãà — òðåòº êîë³íî ñêëàäíî¿ ùîãëè.

Ôàë — òðîñ, ç äîïîìîãîþ ÿêîãî íà êîðàáë³ ï³äí³ìàþòü â³òðèëà, ïðàïîðè,

ñèãíàëè.

Øòèëü — áåçâ³òðÿ àáî äóæå ñëàáêèé â³òåð íà ìîð³, îçåð³.

Ð åÿ — ìåòàëåâèé àáî äåðåâ’ÿíèé áðóñ, ïðèêð³ïëþâàíèé äî ùîãëè.

Á³çàíü-ùîãëà — îñòàííÿ ççàäó ùîãëà íà êîðàáë³.

äîâêîëà. Ïîçàäó ÷àñòèíó îáð³þ çàòóëÿëà ãðîò-ùîãëà

ç³ ñê³ñíèì

ãðîòîì ³ ïðàïîðîì íà ôëàãøòîêîâ³. Ñïåðåäó íàä õâèëÿìè çä³é-

ìàâñÿ áóøïðèò

ç³ ñâî¿ìè òðüîìà êë³âåðàìè, ùî ñêèäàëèñÿ íà òðè

âåëèêèõ íåïðàâèëüíèõ êðèëà. Ï³ä íèìè íàäèìàâñÿ ôîê, à âãîð³

òðåìò³ëè íà â³òð³ ôîê-ìàðñåëü òà ôîê-áðàìñåëü. Øõóíó-áðèã çíàé

ïîâåðòàëè íà ë³âèé ãàëñ

, òðèìàþ÷è ÿêîìîãà êðóò³øå äî â³òðó.

Ä³ê Ñåíä ñàìå ïîÿñíþâàâ Äæåêîâ³, ÷îìó “Ï³ë³ãðèì” íå ìîæå

ïåðåêèíóòèñÿ, õî÷ ³ äàº äîáðÿ÷èé êðåí íà øòèðáîðò

: â³í-áî ïðà-

âèëüíî íàâàíòàæåíèé ³ çð³âíîâàæåíèé ó âñ³õ ñâî¿õ ÷àñòèíàõ. Àæ

òóò õëîï÷èê óðâàâ éîãî, âèãóêíóâøè:

— Ùî öå òàì òàêå?

— Òè ùîñü áà÷èø, Äæåêó? — ñïèòàâ Ä³ê Ñåíä, çâîäÿ÷èñü ó ïîâ-

íèé çð³ñò íà ðå¿.

— Òàê, òàê! Îíäå! — â³äïîâ³â ìàëèé Äæåê, ïîêàçóþ÷è ïàëü-

öåì ó ïðîì³æîê ì³æ âåëèêèì êë³âåðîì ³ ñòàêñåëåì

Óâàæíî ïîäèâèâøèñü òóäè, êóäè ïîêàçóâàâ Äæåê, Ä³ê Ñåíä

çàêðè÷àâ:

— Ñïåðåäó, ç ë³âîãî áîðòó, ï³ä â³òðîì äî íàñ, óëàìîê ñóäíà!

Ðîçä³ë III

ÍÀÏ²ÂÇÀÒÎÏËÅÍÅ ÑÓÄÍÎ

èãóê Ä³êà Ñåíäà ï³äíÿâ íà íîãè âñþ êîìàíäó. Â³ëüí³

â³ä âàõòè ìàòðîñè êèíóëèñÿ íà ïàëóáó. Âèéøîâøè ç êà-

þòè, êàï³òàí Õàëë ïîïðÿìóâàâ íà í³ñ.

Ì³ñ³ñ Âåëäîí, Íåí ³ íàâ³òü áàéäóæèé äî âñüîãî êó-

çåí Áåíåäèêò, ïîñïèðàâøèñü íà ïîðó÷í³ øòèðáîðòó, óâàæíî âäèâ-

ëÿëèñÿ â ñóäíî âäàëèí³, ïðî ÿêå ñïîâ³ñòèâ þíèé ìàòðîñ.

² ò³ëüêè Íåãîðó íå âèéøîâ ç êàìáóçà. Ç óñ³º¿ êîìàíäè ò³ëüêè

éîãî, çäàâàëîñü, àí³ñê³ëüêè íå ö³êàâèëà çóñòð³÷ ³ç ñóäíîì.

Óñ³ ³íø³ óâàæíî ðîçãëÿäàëè ïðåäìåò, ùî ïîãîéäóâàâñÿ íà õâè-

ëÿõ äåñü çà òðè ìèë³ â³ä “Ï³ë³ãðèìà”.

— Ùî âîíî ìîæå áóòè? — ñïèòàâ îäèí ìàòðîñ.

— Íà÷åáòî ïîêèíóòèé ïë³ò! — â³äïîâ³â äðóãèé.

Ãðîò-ùîãëà — äðóãà ùîãëà â³ä íîñà.

Áóøïðèò — ãîðèçîíòàëüíèé àáî ïîõèëèé áðóñ íà íîñ³ êîðàáëÿ; êë³âåð —

òðèêóòíå â³òðèëî; ìàðñåëü — â³òðèëî, ùî ìàº ôîðìó òðàïåö³¿.

Ã à ëñ — êóðñ â³òðèëüíîãî ñóäíà â³äíîñíî â³òðó.

Øòèðáîðò — ïðàâèé áîðò ñóäíà çà éîãî õîäîì.

Ñòàêñåëü — òðèêóòíå â³òðèëî, ÿêå ï³äí³ìàþòü ïåðåä ôîê-ùîãëîþ.

Êàáåëüòîâ — îäèíèöÿ äîâæèíè (0,1 ìîðñüêî¿ ìèë³ àáî ïðèáëèçíî 185,2 ì).

— Ìîæå, íà öüîìó ïëîò³ ðÿòóþòüñÿ ÿê³ñü íåùàñí³ ï³ñëÿ êîðà-

áåëüíî¿ êàòàñòðîôè? — ìîâèëà ì³ñ³ñ Âåëäîí.

— Ïðî âñå öå ìè çàðàç ä³çíàºìîñÿ,— â³äêàçàâ êàï³òàí Õàëë.—

Îäíàê òî íå ïë³ò. Òî ñêîðøå ïåðåõèëåíèé íàá³ê êîðïóñ êîðàáëÿ.

— À öå, áóâà, íå ÿêàñü ìîðñüêà òâàðèíà, ñêàæ³ìî, âåëåòåí-

ñüêèé ññàâåöü? — îçâàâñÿ êóçåí Áåíåäèêò.

— Íå äóìàþ,— ñêàçàâ Ä³ê Ñåíä.

— Ùî æ òî âñå-òàêè, ïî-òâîºìó, Ä³êó? — ñïèòàëà ì³ñ³ñ Âåëäîí.

— Ïåðåõèëåíèé íàá³ê êîðïóñ êîðàáëÿ, ÿê ñêàçàâ êàï³òàí Õàëë,

ì³ñ³ñ Âåëäîí. ß, çäàºòüñÿ, áà÷ó — íà ñîíö³ ïîáëèñêóº éîãî îááè-

òèé ì³ääþ ê³ëü.

— Òàê, òàê, ñïðàâä³ ñõîæå íà òå... — ñòâåðäèâ êàï³òàí Õàëë.

² , ïîâåðíóâøèñü äî ñòåðíè÷îãî, ñêîìàíäóâàâ:

— Ñòåðíî ïî â³òðó, Áîëòîíå! Ï³äâåðòàé íà ÷âåðòü, ùîá ï³ä³éòè

ÿêîìîãà áëèæ÷å.

— Ñëóõàþñÿ, êàï³òàíå! — â³äïîâ³â ñòåðíè÷èé.

— À ÿ çàëèøàþñÿ ïðè ñâî¿é äóìö³,— çíîâ îçâàâñÿ êóçåí Áåíå-

äèêò.— Öå òàêè ñïðàâä³ òâàðèíà!

— Òîä³ öå ì³äíèé êèò,— çàóâàæèâ êàï³òàí Õàëë.— ß äîáðå

áà÷ó, ÿê â³í âèãðàº áîêàìè íà ñîíö³.

— Ó âñÿêîìó ðàç³, êóçåíå Áåíåäèêòå,— ñêàçàëà ì³ñ³ñ Âåëäîí,—

âè ïîâèíí³ ïîãîäèòèñÿ ç³ ìíîþ, ùî öåé êèò ìåðòâèé. Äèâ³òüñÿ:

â³í çîâñ³ì íå âîðóøèòüñÿ.

— Öå ùå í³ ïðî ùî íå ãîâîðèòü, êóçèíî Âåëäîí,— çàòÿâñÿ

êóçåí Áåíåäèêò.— Ñê³ëüêè ðàç³â çóñòð³÷àëè êèò³â, ùî ñïàëè íà

ïîâåðõí³ âîäè.

— Áóâàëî é òàêå,— ïîãîäèâñÿ êàï³òàí Õàëë.— Àëå öå íå êèò,

à ñóäíî.

— Öå ìè ùå ïîáà÷èìî,— íàïîëÿãàâ êóçåí Áåíåäèêò, êîòðèé,

çðåøòîþ, â³ääàâ áè âñ³õ ññàâö³â Àðêòèêè é Àíòàðêòèêè çà ïðåäñòà-

âíèêà ÿêîãîñü ð³äê³ñíîãî åíòîìîëîã³÷íîãî âèäó.

— Éäè ìèìî, Áîëòîíå, ìèìî! Íå ïðè÷àëþé äî íüîãî. Òðèìàéñÿ

çà êàáåëüòîâ

. Ìè âæå íå çàïîä³ºìî øêîäè öüîìó áðóõòîâ³, à îò â³í

íàì ùå ìîæå. Ùå ò³ëüêè áðàêóâàëî, ùîá â³í ïîì’ÿâ áîêè “Ï³ë³-

ãðèìîâ³”. Ëàâ³ðóé, Áîëòîíå, ëàâ³ðóé!

Íåâåëè÷êèé ïîâîðîò ñòåðíà — ³ “Ï³ë³ãðèì”, ùî éøîâ íîñîì

ïðîñòî íà ñóäíî, çâåðíóâ óá³ê.

Øõóíà-áðèã áóëà çà ÿêóñü ìèëþ â³ä ïåðåõèëåíîãî êîðàáëÿ. Ìàò-

ðîñè ðîçãëÿäàëè éîãî ç âåëèêîþ ö³êàâ³ñòþ. À ìîæå, òàì º ö³ííèé

âàíòàæ, ùî éîãî âäàñòüñÿ ïåðåâåçòè íà “Ï³ë³ãðèì”? Â³äîìî, ùî çà

âðÿòóâàííÿ âàíòàæó ç òîíó÷îãî êîðàáëÿ ñïëà÷óºòüñÿ âèíàãîðîäà —

òðåòèíà éîãî âàðòîñò³. Òîæ ³ òåïåð — ÿêùî âàíòàæ ó òðþì³ íå

çàòîïèëî âîäîþ, âîíè êîìïåíñóþòü ñâî¿ âòðàòè.

×åðåç ÷âåðòü ãîäèíè “Ï³ë³ãðèì” áóâ óæå çà ï³âìèë³ â³ä íàï³â-

çàòîïëåíîãî êîðàáëÿ.

Òàê, öå áóâ êîðàáåëü, ³ ïëèâ â³í øòèðáîðòîì äîãîðè. Â³í òàê

íàêðåíèâñÿ, ùî ïàëóáà ñòîÿëà ìàéæå ïðÿìîâèñíî. ²ç ùîãîë íå

çîñòàëîñü æîäíî¿. Â³ä âàíò, øâàðòîâèõ òà ëàíöþã³â òåë³ïàëèñÿ ñàì³

ò³ëüêè ê³íö³. Ó øòèðáîðò³ çÿÿëà âåëèêà ïðîáî¿íà, êð³çü ÿêó âèäí³-

ëèñü óì’ÿò³ äîñåðåäèíè ÷àñòèíè êàðêàñó òà îáøèâêà.

— Öåé êîðàáåëü ç³òêíóâñÿ ç ³íøèì! — âèãóêíóâ Ä³ê Ñåíä.

— Áåçïåðå÷íî,— â³äïîâ³â êàï³òàí Õàëë.— Äèâíî, ÿê ùå â³í

îäðàçó íå ï³øîâ íà äíî.

— ßêùî öå áóëî ç³òêíåííÿ,— çàóâàæèëà ì³ñ³ñ Âåëäîí,— òî áó-

äåìî ñïîä³âàòèñÿ: êîìàíäó ñóäíà ï³ä³áðàâ òîé êîðàáåëü, ÿêèé íà-

ñêî÷èâ íà íüîãî.

— Ùî æ, áóäåìî ñïîä³âàòèñÿ, ì³ñ³ñ Âåëäîí,— â³äêàçàâ êàï³òàí

Õàëë.— ßêùî, çâè÷àéíî, êîìàíäà ï³ñëÿ ç³òêíåííÿ íå áóëà çìóøå-

íà ðÿòóâàòèñÿ íà âëàñíèõ øëþïêàõ, à êîðàáåëü, ùî âäàðèâ, íå

ï³øîâ ñïîê³éí³ñ³íüêî äàë³. Íà æàëü, òàê³ âèïàäêè òðàïëÿþòüñÿ.

— Íåâæå? Öå ïåðåõîäèòü óñÿê³ ìåæ³ ëþäñüêî¿ æîðñòîêîñò³,

ì³ñòåðå Õàëë!

— Áóâàº, ì³ñ³ñ Âåëäîí, áóâàº... ² òàêèõ ïðèêëàä³â ÷èìàëî. À ùî

ÿ íå áà÷ó íà êîðàáë³ æîäíî¿ øëþïêè, òî ëàäåí äóìàòè: êîìàíäà

ïîêèíóëà éîãî ñàìà. ² êîëè ëþäåé íå ï³ä³áðàëè â³äðàçó, òî âîíè,

ìàáóòü, ñïðîáóâàëè ä³ñòàòèñÿ äî çåìë³. Ïðîòå áîþñü, íàâðÿä ÷è ¿ì

öå âäàëîñÿ: íàäòî âæå äàëåêî çâ³äñè äî àìåðèêàíñüêîãî êîíòèíåíòó

÷è äî îñòðîâ³â Îêåàí³¿.

— ×è ä³çíàºìîñü ìè êîëè-íåáóäü ïðî òàºìíèöþ ö³º¿ êàòàñòðî-

ôè? Îäíà÷å, ìîæå, õòî ç êîìàíäè ùå çîñòàâñÿ íà áîðòó?

— Öå ìàëîéìîâ³ðíî, ì³ñ³ñ Âåëäîí. Íàñ áè âæå ïîì³òèëè é ïî-

äàëè ÿêèéñü ñèãíàë. Òà ìè çàðàç öå ïåðåâ³ðèìî. Ï³äâåðíè ñòåðíî,

Áîëòîíå, ï³äâåðíè ñþäè! — çàêðè÷àâ êàï³òàí Õàëë, ïîêàçóþ÷è íà-

ïðÿìîê ðóêîþ.

Â³ä “Ï³ë³ãðèìà” äî íàï³âçàòîïëåíîãî ñóäíà áóëî ùîíàéá³ëüøå

òðè êàáåëüòîâèõ, ³ âæå íå âèíèêàëî æîäíîãî ñóìí³âó: êîìàíäà

çàëèøèëà éîãî.

Ðàïòîì Ä³ê Ñåíä ìàõíóâ ðóêîþ.

— Ñëóõàéòå! Ñëóõàéòå! — âèãóêíóâ â³í.

Óñ³ íàøîðîøèëè âóõà.

Øêàíö³ — ÷àñòèíà âåðõíüî¿ ïàëóáè ì³æ ñåðåäíüîþ òà çàäíüîþ ùîãëàìè.

Øêàíö³ íà â³éñüêîâèõ êîðàáëÿõ — ì³ñöå äëÿ ïàðàä³â.

— Çäàºòüñÿ, ãàâêàº ñîáàêà!

Ñïðàâä³, ³ç ñåðåäèíè êîðàáëÿ ÷óëîñÿ ãàâêàííÿ. Áåçïåðå÷íî, òàì

áóâ ñîáàêà, ÿêèé, ìîæëèâî, íå ì³ã âèáðàòèñü ÷åðåç çàäðàºí³ ëþêè.

— Ìè ïîâèíí³ âðÿòóâàòè ñîáàêó,— ìîâèëà ì³ñ³ñ Âåëäîí.

— Òàê! Òàê! — âèãóêíóâ ìàëèé Äæåê.— Ñîáàêó òðåáà âðÿòóâà-

òè. ß ãîäóâàòèìó éîãî. Â³í íàñ ïîëþáèòü. Ìàìî, ÿ çàðàç ïðèíåñó

éîìó ãðóäî÷êó öóêðó.

— Ïîñòðèâàé, äèòèíî ìîÿ,— â³äêàçàëà, óñì³õíóâøèñü, ì³ñ³ñ

Âåëäîí.— Á³äíèé ïåñ, ïåâíî, âìèðàº ç ãîëîäó é îõî÷³øå ç’¿â áè

÷îãîñü âàðåíîãî, àí³æ òâ³é öóêîð.

— Òî â³ääàéòå éîìó ì³é ñóï! — ìîâèâ ìàëèé Äæåê.

Òèì ÷àñîì ãàâê³ò ïîãó÷í³øàâ. Ì³æ êîðàáëÿìè çàëèøèëàñÿ â³ä-

ñòàíü õ³áà ùî â òðèñòà ôóò³â. Àæ òóò ç-çà øòèðáîðòó âèãëÿíóëà

ãîëîâà çäîðîâåííîãî ñîáàêè. Â³í ðîçïà÷ëèâî ãàâêàâ, â÷åïèâøèñÿ

ïåðåäí³ìè ëàïàìè â ïîðó÷í³.

— Ãîâ³êó! Ëÿãàéòå â äðåéô ³ íàêàæ³òü ñïóñòèòè íà âîäó øëþï-

êó, — íàêàçàâ êàï³òàí Õàëë áîöìàíîâ³.

— Òðèìàéñÿ, ïåñèêó, òðèìàéñÿ! — êðè÷àâ Äæåê ïñîâ³, ³ òîé,

çäàâàëîñÿ, â³äïîâ³äàâ ìàëîìó õðèïêèì ãàâêîòîì.

Â³òðèëà íà “Ï³ë³ãðèì³” øâèäêî ïåðåñòàâèëè òàê, ùî â³í ìàéæå

çàñòèã äåñü çà ï³âêàáåëüòîâà â³ä ïîòåðï³ëîãî êîðàáëÿ.

Øëþïêó ñïóñòèëè, ³ â íå¿ ñ³ëè êàï³òàí Õàëë, Ä³ê Ñåíä òà äâà

ìàòðîñè.

À ñîáàêà ãàâêàâ ³ ãàâêàâ. Â³í â³ä÷àéäóøíî ÷³ïëÿâñÿ çà ïîðó÷í³, òà

ðàç ó ðàç éîãî ëàïè ñïðèñàëè, ³ â³í ïàäàâ íà ïàëóáó. Ïðîòå çäàâàëîñÿ —

ãàâêàâ â³í íå íà ëþäåé, ùî íàáëèæàëèñÿ äî êîðàáëÿ. Ìîæå, ñîáàêà

êëèêàâ ìàòðîñ³â ÷è ïàñàæèð³â, çàìêíåíèõ äåñü óñåðåäèí³ êîðïóñó?

“Ìîæå, òàì º õòî æèâèé?” — ïîäóìàëà ì³ñ³ñ Âåëäîí.

Ùå ê³ëüêà ïîìàõ³â âåñëàìè — ³ øëþïêà ï³ä³éäå äî êîðàáëÿ.

Ðàïòîì ñîáàêà çàãàâêàâ çîâñ³ì ïî-³íøîìó. Äîñ³ â³í í³áè áëàãàâ

ïðî ïîðÿòóíîê, à òåïåð éîãî ãàâê³ò ïåðåéìàëà ñêàæåíà ëþòü.

— Ùî òàêå ç öèì ïñîì? — ñïèòàâ êàï³òàí Õàëë.

Øëþïêà îáõîäèëà êîðìó, ùîá ïðè÷àëèòè äî íàï³âçàòîïëåíî¿

ïàëóáè.

Í³ êàï³òàí Õàëë, í³ ò³, ùî çàëèøàëèñÿ íà áîðòó “Ï³ë³ãðèìà”,

íå ïîì³òèëè, ùî ñîáàêà çàãàâêàâ ñêàæåíî ñàìå òîä³, êîëè Íåãîðó

âèéøîâ ³ç êàìáóçà é ïîïðÿìóâàâ íà øêàíö³

Íåâæå ñîáàêà âï³çíàâ êîêà? Í³, öå áóëî íåéìîâ³ðíî.

Òà õàé òàì ÿê, àëå, ãëÿíóâøè íà ðîçëþ÷åíîãî ïñà, Íåãîðó àí³-

òðîõè íå çäèâóâàâñÿ, à ëèøå íà ìèòü íàñóïèâ áðîâè ³ ïîâåðíóâñÿ

äî êàìáóçà.

Øëþïêà îá³éøëà êîðìó êîðàáëÿ. Íà í³é áóâ íàïèñ: “Âàëüäåê”.

Îäíå ò³ëüêè ñëîâî “Âàëüäåê” — æîäíî¿ âêàç³âêè íà ïîðò, äî

ÿêîãî ïðèïèñàíî áðèã

. Îäíàê ç ôîðìè êîðïóñó òà ç äåÿêèõ ³íøèõ

õàðàêòåðíèõ äåòàëåé, ùî ¿õ óìèòü ïîì³÷àº îêî ìîðÿêà, êàï³òàí

Õàëë âèçíà÷èâ: êîðàáåëü — àìåðèêàíñüêèé. Çðåøòîþ, öå ï³ä-

òâåðäæóâàëà ³ íàçâà. Íàï³âçàòîíóëèé êîðïóñ — îöå é óñå, ùî ëèøè-

ëîñÿ â³ä âåëèêîãî ï’ÿòñîòòîííîãî áðèãà.

Íà íîñ³ “Âàëüäåêà” çÿÿëà âåëèêà ïðîáî¿íà — ñë³ä ç³òêíåí-

íÿ. À ùî êîðïóñ íàêðåíèâñÿ, òî ïðîáî¿íà ï³äíÿëàñÿ íàä âîäîþ

ôóò³â íà ï’ÿòü-ø³ñòü, ³ áðèã íå çàòîíóâ.

Êàï³òàí Õàëë îêèíóâ çîðîì ïàëóáó: íà í³é í³êîãî íå áóëî.

Ñîáàêà â³äá³ã îä áîðòó é, ïîñóíóâøèñü äî ðîç÷èíåíîãî öåíòðàëü-

íîãî ëþêà, çàãàâêàâ, ïîâåðòàþ÷è ãîëîâó òî äî ëþêà, òî äî ëþäåé.

— Íà áîðòó, êð³ì ïñà, ïåâíî, º ùå õòîñü,— çàóâàæèâ Ä³ê Ñåíä.

— Ñõîæå íà òå,— â³äïîâ³â êàï³òàí Õàëë.

Òåïåð øëþïêà éøëà ïîï³ä ïîðó÷íÿìè íàï³âçàíóðåíîãî ë³âîãî

áîðòó. Íàêîòèòüñÿ á³ëüøà õâèëÿ — ³ “Âàëüäåê” îäðàçó ïîòîíå.

Ç ïàëóáè áðèãà ãåòü-÷èñòî âñå áóëî çìåòåíå. Ñòèð÷àëè ò³ëüêè

îöóïêè ãðîò-ùîãëè òà á³çàíü-ùîãëè, çëîìëåíèõ ôóò³â çà äâà íàä

ï’ÿðòíåðñàìè

. Ïåâíî, âîíè âïàëè â³ä óäàðó, ïîòÿãøè çà ñîáîþ

òàêåëàæ

³ â³òðèëà. Ïðîòå íàâêîëî “Âàëüäåêà” íå áóëî âèäíî í³-

ÿêèõ óëàìê³â, à öå ñâ³ä÷èëî ïðî òå, ùî êàòàñòðîôà ñòàëàñÿ áàãàòî

äí³â òîìó.

— Êîëè ÿê³ñü íåùàñí³ é óö³ë³ëè ï³ñëÿ ç³òêíåííÿ,— ìîâèâ êàï³-

òàí Õàëë,— òî, ìàáóòü, âîíè ñêîíàëè â³ä ãîëîäó é ñïðàãè — àäæå

çàòîïëåíèé êàìáóç. Ïåâíî, íà áîðòó ñàì³ ò³ëüêè òðóïè.

— Í³! — âèãóêíóâ Ä³ê Ñåíä.— Í³! Ñîáàêà á òàê íå ãàâêàâ! Òóò

º õòîñü æèâèé!

Â³í ïîêëèêàâ ñîáàêó, é òîé, ³çñóíóâøèñü ó âîäó, ïîâ³ëüíî ïî-

ïëèâ äî øëþïêè — âèäíî, âêðàé îõëÿâ.

Ñîáàêó âòÿãëè â øëþïêó. Â³í êèíóâñÿ íå äî êóñíÿ õë³áà, ÿêèé

ïðîñòÿã éîìó Ä³ê Ñåíä, à äî â³äåðöÿ ç âîäîþ.

Á ð èã — äâîùîãëîâå â³òðèëüíå ñóäíî XVIII–XIX ñò. ç ïðÿìèìè â³òðèëàìè íà

îáîõ ùîãëàõ.

Ï’ÿðòíåðñ — îòâ³ð ó ïàëóá³, ÷åðåç ÿêèé ïðîõîäèòü íèæí³é ê³íåöü ùîãëè.

Òàêåëàæ — çàãàëüíà íàçâà âñ³õ ñíàñòåé íà ñóäí³.

— Á³äîëàøíèé ïåñ óìèðàâ â³ä ñïðàãè! — âèãóêíóâ Ä³ê Ñåíä.

Øóêàþ÷è çðó÷íîãî ì³ñöÿ, ùîá ïðèñòàòè äî “Âàëüäåêà”, øëþïêà

â³ä³éøëà íà ê³ëüêà ôóò³â îä êîðàáëÿ. Ñîáàêà, ìàáóòü, ïîäóìàâ, ùî

éîãî ðÿò³âíèêè íå õî÷óòü ï³äí³ìàòèñÿ íà áîðò. Â³í ñõîïèâ Ä³êà Ñåíäà

çà êóðòêó, à ïîò³ì çíîâó æàë³áíî çàãàâêàâ.

Ðóõè òà ãàâê³ò ñîáàêè áóëè òàê ñàìî çðîçóì³ë³, ÿê ³ ëþäñüêà

ìîâà. Øëþïêà ï³ä³éøëà äî êðàìáîëà

â ë³âîìó áîðò³, é ìàòðîñè

ì³öíî ïðèøâàðòóâàëè ¿¿. Êàï³òàí Õàëë ç Ä³êîì Ñåíäîì ç³éøëè

íà ïàëóáó é ïîïîâçîì çäåðëèñÿ äî ëþêà, ùî çÿÿâ ì³æ îöóïêàìè

äâîõ ùîãë. Ñîáàêà íå â³äñòàâàâ îä íèõ.

Êð³çü ëþê âîíè ñïóñòèëèñÿ â òðþì.

Ó íàï³âçàòîïëåíîìó òðþì³ “Âàëüäåêà” íå áóëî í³ÿêèõ òîâàð³â.

Áðèã ïëèâ ³ç áàëàñòîì — ï³ñêîì, êîòðèé ïåðåñšïàâñÿ íà ë³âèé

áîðò ³ ñâîºþ âàãîþ íàêðåíèâ êîðàáåëü. Òîæ ðÿòóâàòè íå áóëî ÷îãî.

— Íåìà í³êîãî! — ìîâèâ êàï³òàí Õàëë.

— Òàê, í³êîãî! — â³äïîâ³â Ä³ê Ñåíä.

Àëå ñîáàêà, ÿêèé çàëèøèâñÿ íà ïàëóá³, ãàâêàâ, íå âìîâêàþ-

÷è, ³ í³áè íàìàãàâñÿ ïðèâåðíóòè óâàãó êàï³òàíà.

— Âèëàçüìî,— ñêàçàâ êàï³òàí Õàëë.

Âîíè âèáðàëèñÿ íà ïàëóáó.

Ñîáàêà ï³äá³ã äî íèõ, à ïîò³ì ïîïîâç äî þòà, îãëÿäàþ÷èñü,

í³áè êëè÷ó÷è ¿õ çà ñîáîþ. Âîíè ï³øëè ñë³äîì çà íèì.

Òàì, ó êóáðèêó, ëåæàëî ï’ÿòü ò³ë — î÷åâèäíî, ï’ÿòü òðóï³â.

Ïðè ÿñêðàâîìó ñâ³òë³, ùî ëèëîñÿ çíàäâîðó ÷åðåç ðîç÷èíåí³ äâåð³,

êàï³òàí Õàëë ïîáà÷èâ: öå íåãðè.

Ä³ê Ñåíä, ïåðåõîäÿ÷è â³ä îäíîãî äî äðóãîãî, ïî÷óâ, ùî íåùàñ-

í³ ùå í³áè äèõàþòü.

— Øâèäøå âåç³ìî ¿õ íà “Ï³ë³ãðèì”! — ìîâèâ êàï³òàí Õàëë.

Ïîêëèêàëè ç³ øëþïêè äâîõ ìàòðîñ³â ³ ç ¿õ äîïîìîãîþ ïîâèíî-

ñèëè íåãð³â ç êóáðèêà.

Öå áóëî íåëåãêî, ïðîòå ÷åðåç äâ³ õâèëèíè âñ³ ï’ÿòåðî ïîòåðï³ëèõ

óæå ëåæàëè â øëþïö³. Æîäåí íå ïðèõîäèâ äî òÿìè. Îäíàê ê³ëüêà

êðàïåëü ë³ê³â òà êîâòîê âîäè, ìàáóòü, ìîãëè ïîâåðíóòè ¿õ äî æèòòÿ.

“Ï³ë³ãðèì” ëåæàâ ó äðåéô³ çà ï³âêàáåëüòîâà, ³ øëþïêà øâèäêî

ïðèñòàëà äî íüîãî.

Ç âåëèêî¿ ðå¿ ñïóñòèëè ãîðäåíü

³ íåãð³â ïî ÷åðç³ ï³äíÿëè íà

ïàëóáó.

Êðàìáîë — áàëêà ç äâîìà-òðüîìà áëîêàìè íà çîâí³øíüîìó ê³íö³ äëÿ ï³-

ä³éìàííÿ ÿêîðÿ íà êîðàáåëü.

Ãîðäåíü — òðîñ, ùî ïðîõîäèòü ÷åðåç îäíîøê³âíèé áëîê; ç éîãî äîïîìîãîþ

ï³ä³éìàþòüñÿ âàíòàæ³ àáî íàòÿãóþòüñÿ â³òðèëà íà ñóäí³.

Ñîáàêà çíîâ íàïðóæèâñÿ é ëþòî çàãàð÷àâ.

Ïîò³ì ï³äíÿëè é ñîáàêó.

— Á³äîëàõè! — âèãóêíóëà ì³ñ³ñ Âåëäîí.

— Âîíè æèâ³, ì³ñ³ñ Âåëäîí! — ìîâèâ Ä³ê Ñåíä.— Ìè ¿õ âðÿòóºìî!

Íåîäì³ííî âðÿòóºìî!

— Ùî æ ³ç íèìè âñå-òàêè ñòàëîñÿ? — ñïèòàâ êóçåí Áåíåäèêò.

— Çà÷åêàºìî, ïîêè âîíè çìîæóòü ãîâîðèòè,— â³äêàçàâ êàï³òàí

Õàëë,— òîä³ âîíè ðîçêàæóòü ñâîþ ³ñòîð³þ. Àëå ñïåðøó ¿õ òðåáà

íàïî¿òè âîäîþ, ï³äëèâøè òóäè òðîõè ðîìó.

², ïîâåðíóâøè ãîëîâó, â³í ãóêíóâ:

— Íåãîðó!

Ïî÷óâøè öå ³ì’ÿ, ñîáàêà íàïðóæèâñÿ, í³áè ðîáëÿ÷è ñò³éêó.

Øåðñòü íà íüîìó íàñòîâáóð÷èëàñü, ³ â³í çàãàð÷àâ, âèùèðèâøè çóáè.

— Íåãîðó! — çíîâó ãóêíóâ êàï³òàí Õàëë.

Ñîáàêà çíîâó íàïðóæèâñÿ é ëþòî çàãàð÷àâ.

Íåãîðó âðåøò³ âèéøîâ ³ç êàìáóçà.

Ò³ëüêè-íî â³í ñòóïèâ íà ïàëóáó, ÿê ñîáàêà ñòðèáíóâ íà íüîãî,

íàìàãàþ÷èñü ñõîïèòè éîãî çà ãîðëÿíêó.

Êîê óäàðèâ ñîáàêó êî÷åðãîþ, ÿêîþ îçáðî¿âñÿ, âèõîäÿ÷è ç êàì-

áóçà. Ìàòðîñè ñõîïèëè ñîáàêó é ñòðèìàëè éîãî.

— Âè çíàºòå öüîãî ïñà? — ñïèòàâ êàï³òàí Õàëë ó êîêà.

— ß? — ïåðåïèòàâ Íåãîðó.— Çðîäó éîãî íå áà÷èâ.

— Äóæå äèâíî! — ïðîøåïîò³â Ä³ê Ñåíä.

Ðîçä³ë IV

ÏÎÐßÒÎÂÀÍ² Ç “ÂÀËÜÄÅÊÀ”

îðã³âëÿ ðàáàìè âñå ùå ïðîâàäèòüñÿ ó âåëèêîìó ìàñøòàá³

ïî âñ³é Åêâàòîð³àëüí³é Àôðèö³

. Íåçâàæàþ÷è íà àíãë³é-

ñüê³ òà ôðàíöóçüê³ â³éñüêîâ³ êîðàáë³, ùî êóðñóþòü ó ïðè-

áåðåæíèõ âîäàõ, ñóäíà ç ÷îðíèì òîâàðîì ð³ê ó ð³ê â³ä-

ïëèâàþòü îä áåðåã³â Àíãë³¿ ò à Ìîçàìá³êó, áåðó÷è êóðñ ó ð³çí³ ê³íö³

ñâ³òó ³, ñë³ä äîäàòè, ñâ³òó öèâ³ë³çîâàíîãî.

Êàï³òàí Õàëë ïðî öå çíàâ.

Õî÷ ó ö³ øèðîòè é íå çàïëèâàëè ðàáîòîðãîâö³, îäíàê ìîãëî

áóòè, ùî âðÿòîâàí³ íåãðè íàëåæàëè äî ïàðò³¿ íåâ³ëüíèê³â, êîòðèõ

“Âàëüäåê” â³ç íà ïðîäàæ ó ÿêóñü òèõîîêåàíñüêó êîëîí³þ. ßêùî

òàê, òî ö³ íåãðè ñòàëè â³ëüíèìè, ñòóïèâøè íà áîðò “Ï³ë³ãðèìà”.

² êàï³òàíîâ³ êîðò³ëî ¿ì ïðî öå ñêàçàòè.

Æóëü Âåðí íàïèñàâ ðîìàí “Ï’ÿòíàäöÿòèð³÷íèé êàï³òàí” 1878 ðîêó.

303

ÇÌ²ÑÒ

Ïàùåíêî Â. Àôðèêàíñüê³ äîðîãè Ä³êà Ñåíäà .................................... 7

×àñòèíà ïåðøà

Ðîçä³ë ². Øõóíà-áðèã “Ï³ë³ãðèì”...................................................... 14

Ðîçä³ë II. Ä³ê Ñåíä .............................................................................. 21

Ðîçä³ë III. Íàï³âçàòîïëåíå ñóäíî ...................................................... 27

Ðîçä³ë IV. Ïîðÿòîâàí³ ç “Âàëüäåêà”.................................................. 34

Ðîçä³ë V. “Ñ. Â.” .................................................................................. 38

Ðîçä³ë VI. Êèò íà îáð³¿........................................................................ 48

Ðîçä³ë VII. Ïðèãîòóâàííÿ ................................................................... 55

Ðîçä³ë VIII. Ñìóãà÷.............................................................................. 62

Ðîçä³ë IX. Êàï³òàí Ñåíä...................................................................... 70

Ðîçä³ë X. Íàñòóïí³ ÷îòèðè äí³ ........................................................... 76

Ðîçä³ë XI. Áóðÿ ..................................................................................... 85

Ðîçä³ë XII. Îñòð³â íà îáð³¿.................................................................. 95

Ðîçä³ë XIII. “Çåìëÿ! Çåìëÿ!” ............................................................ 102

Ðîçä³ë XIV. Ùî ðîáèòè?.................................................................... 110

Ðîçä³ë XV. Ãàðð³ñ................................................................................ 120

Ðîçä³ë XVI. Ó äîðîç³........................................................................... 131

Ðîçä³ë XVII. Ñòî ìèëü çà äåñÿòü äí³â .............................................. 140

Ðîçä³ë XVIII. Ñòðàøíå ñëîâî............................................................ 149

×àñòèíà äðóãà

Ðîçä³ë ². Ðàáîòîðã³âëÿ ........................................................................ 158

Ðîçä³ë II. Ãàðð³ñ ³ Íåãîðó .................................................................. 166

Ðîçä³ë III. Ó äîðîãó... ......................................................................... 174

Ðîçä³ë IV. Âàæêèìè äîðîãàìè Àíãîëè ............................................. 182

Ðîçä³ë V. Ëåêö³ÿ ïðî òåðì³ò³â ó òåðì³òíèêó .................................... 189

Ðîçä³ë VI. Âîäîëàçíèé äçâ³í.............................................................. 196

Ðîçä³ë VII. Òàá³ð íà áåðåç³ Êâàíçè...................................................203

Ðîçä³ë VIII. ²ç çàïèñíèêà Ä³êà Ñåíäà .............................................. 211

Ðîçä³ë IX. Êàçîíäå .............................................................................. 219

Ðîçä³ë X. ßðìàðîê ............................................................................... 226

Ðîçä³ë XI. Ïóíø éîãî âåëè÷íîñò³ ..................................................... 233

Ðîçä³ë XII. Ïîõîðîí Ìóàí³-Ëóíãè....................................................239

Ðîçä³ë XIII. Ó ôàêòîð³¿ ....................................................................... 246

Ðîçä³ë XIV. Â³ñò³ ïðî äîêòîðà Ë³â³íãñòîíà ......................................

253

Ðîçä³ë XV. Êóäè ìîæå çàâåñòè ìàíòèêîðà ....................................... 264

Ðîçä³ë XVI. Ìãàííãà ...........................................................................272

Ðîçä³ë XVII. Óíèç çà òå÷³ºþ............................................................... 279

Ðîçä³ë XVIII. Ð³çí³ ïîä³¿..................................................................... 285

Ðîçä³ë XIX. “Ñ. Â.”..............................................................................293

Ðîçä³ë XX. Åï³ëîã ................................................................................ 301

304

Ë³òåðàòóðíî-õóäîæíº âèäàííÿ

Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè äëÿ ä³òåéó 100 òîìàõ

“ÑÂ²ÒÎÂÈÄ”

çàñíîâàíà 2004 ðîêó

Ñåð³ÿ äðóãà. Ë³òåðàòóðà Õ²Õ ñò.

ÂÅÐÍ Æó ë ü

Ï’ßÒÍÀÄÖßÒÈÐ²×ÍÈÉ ÊÀÏ²ÒÀÍ

Ðîìàí

Äëÿ ñåðåäíüîãî øê³ëüíîãî â³êó

Âñòóïíå ñëîâî Âàäèìà Ïàùåíêà

Ïåðåêëàä ³ç ôðàíöóçüêî¿ Ïåòðà Ñîêîëîâñüêîãî

Ãðàâþðè Øàðëÿ Áàðáàíòà

Ãîëîâíèé ðåäàêòîð Á. Áóäíèé

Â³äïîâ³äàëüíèé çà âèïóñê Á. Ùàâóðñüêèé

Ðåäàêòîð Ã. Îñàäêî

Äèçàéí Î. Ê³íàëÿ

Âåðñòêà ². Äåìê³â

Ï³äïèñàíî äî äðóêó 24.11.2003. Ôîðìàò 6090/16. Ïàï³ð îôñåòíèé. Ãàðí³òóðà Òàéìñ.

Óìîâí. äðóê. àðê. 19. Óìîâí. ôàðá.-â³äá. 19. Íàêëàä 5000 ïð.

Çàì. 15-4

Âèäàâíèöòâî «Íàâ÷àëüíà êíèãà – Áîãäàí»

Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ äî Äåðæàâíîãî ðåºñòðó âèäàâö³â

ÄÊ ¹370 â³ä 21.03.2001 ð.

À/ñ 529, Òàíöîðîâà, 14, Òåðíîï³ëü, 46008.

òåë./ôàêñ (0352) 43-00-46; 25-18-09

www.bohdan-books.com; publishing@budny.te.ua

Âèäàâíèöòâî äèòÿ÷î¿ ë³òåðàòóðè «Âåñåëêà»

Ñâ³äîöòâî ïðî Äåðæàâíó ðåºñòðàö³þ ¹02473079 â³ä 7 ÷åðâíÿ 1995ð.

Ìåëüíèêîâà, 63,ÌÑÏ, Êè¿â, 04655

e-mail: veskiev@iptelekom.net.ua

Íàäðóêîâàíî ç ãîòîâèõ ä³àïîçèòèâ³â

íà ÂÀÒ «Ëüâ³âñüêà êíèæêîâà ôàáðèêà «Àòëàñ»,

79005, ì. Ëüâ³â, âóë. Çåëåíà, 20

www.bohdan-b ooks.com

КУПИТИ ЕЛЕКТРОННУ КНИЖКУ

КУПИТИ ПАПЕРОВУ КНИЖКУ

http://bohdan-books.com/catalog/book/102909/