×ÀÐËÇ Ä²ÊÊÅÍÑ

Ïåðåêëàä ç àíãë³éñüêî¿

Îëåêñàíäðà Ìîêðîâîëüñüêîãî

Ð²ÇÄÂßÍ² ÏÎÂ²ÑÒ²

ÒÅÐÍÎÏ²ËÜ

“ÍÀÂ×ÀËÜÍÀ ÊÍÈÃÀ – ÁÎÃÄÀÍ”

ÊÈ¯Â

“ÂÅÑÅËÊÀ”

ÁÁÊ 84.4ÂÅË

Ä45

ISBN 966-692-283-5 (á-êà)

ISBN 966-692-827-2

(óêð., “Íàâ÷àëüíà êíèãà

–

Áîãäàí”)

ISBN 966-01-0415-4 (óêð., “Âåñåëêà”)

Âñòóïíå ñëîâî Áîðèñà Ùàâóðñüêîãî

²ëþñòðàö³¿ Îëåêñàíäðà Äóä³íà

Ïåðåêëàäåíî çà âèäàííÿì:

Charles Dickens. The Christmas Books.

Penguin Books Ltd, England, 1994.

Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðèäëÿ ä³òåé ó 100 òîìàõ

“ÑÂ²ÒÎÂÈÄ”

çàñíîâàíà 2004 ðîêó

Îõîðîíÿºòüñÿ çàêîíîì ïðî àâòîðñüêå ïðàâî.

Æîäíà ÷àñòèíà öüîãî âèäàííÿ íå ìîæå áóòè âèêîðèñòàíà ÷è â³äòâîðåíà

â áóäü-ÿêîìó âèãëÿä³ áåç äîçâîëó àâòîðà ïåðåêëàäó ÷è âèäàâöÿ.

Ä³êêåíñ ×àðëç

Ä45 Ð³çäâÿí³ ïîâ³ñò³: Äëÿ ñåðåä. ³ ñò. øê. â³êó/ Ïåð. ç àíãë.

Î. Ìîêðîâîëüñüêîãî. — Òåðíîï³ëü: Íàâ÷àëüíà êíèãà

–

Áîãäàí;

Ê.: Âåñåëêà, 2007.— 464c.— (Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè äëÿ

ä³òåé ó 100 òîìàõ “Ñâ³òîâèä”. Ñåð³ÿ äðóãà. Ë³òåðàòóðà Õ²Õ ñòîë³òòÿ.)

ISBN 966-692-283-5 (á-êà)

ISBN 966-692-827-2

(óêð., “Íàâ÷àëüíà êíèãà

–

Áîãäàí”)

ISBN 966-01-0415-4

(óêð., “Âåñåëêà”)

ÁÁÊ 84.4ÂÅË

“Íàâ÷àëüíà êíèãà

–

Áîãäàí”, á-êà,

ìàêåò, õóäîæíº îôîðìëåííÿ, 2007

©Ìîêðîâîëüñüêèé Î., ïåðåêëàä, 2006

ÍÀØ ÏÐÈßÒÅËÜ — ×ÀÐËÇ Ä²ÊÊÅÍÑ

“— ×àðëç Ä³êêåíñ, — ïî ñêëàäàõ ïðî÷èòàëà áàáóñÿ. Çà âñå ñâîº

æèòòÿ âîíà íå ïðî÷èòàëà æîäíî¿ êíèãè. — Ãàðíå ³ì’ÿ.

— Ãàðíå?! — âèãóêíóâ ÿ. — Õàé éîìó ãðåöü! Öå âåëèêå ³ì’ÿ!

Ïðîòå ÿ áóâ óïåâíåíèé…

Ïðèáóëåöü, éîìó áóëî á³ëÿ 60 ðîê³â, îçèðíóâñÿ ³ ïîãëÿíóâ íà

ìåíå...

— ß ãàäàâ, ùî âè…

— Ùî ÿ… ïîìåð? — ×àðëç Ä³êêåíñ ðîçñì³ÿâñÿ. — Í³÷îãî ïîä³á-

íîãî! Æèâèé-çäîðîâèé! ² äóæå ðàäèé çóñòð³òè òóò ÷èòà÷à ³ øàíóâà-

ëüíèêà, ³ çíàâöÿ!” — ÷îìóñü çðèíóâ ó ïàì’ÿò³ ñàìå öåé åï³çîä ³ç

ôàíòàñòè÷íîãî îïîâ³äàííÿ Ðåÿ Áðåäáåð³ “Ïðèÿòåëü Í³êîëàñà Í³êëá³ —

ì³é ïðèÿòåëü”. Ãàäàþ, ùî òîé ×àðëç Ä³êêåíñ ìàâ íà óâàç³ ³ íàñ —

éîãî â³ääàíèõ ÷èòà÷³â, øàíóâàëüíèê³â ³ çíàâö³â. À íàì âîäíî÷àñ

çîñòàºòüñÿ ëèøå ï³äòâåðäèòè, ùî â³í, ñåáòî ñïðàâæí³é ×àðëç Ä³ê-

êåíñ, ³ ä³éñíî æèâèé-çäîðîâèé íàâ³òü ó òðåòüîìó òèñÿ÷îë³òò³. Òîìó

ùî, çà âèíÿòêîì Â³ëüÿìà Øåêñï³ðà, æîäåí ³ç àíãë³éñüêèõ ïèñüìåí-

íèê³â íå çäîáóâ òàêîãî âèçíàííÿ ÿê ó øèðîêîãî çàãàëó, òàê ³ â

ðàô³íîâàíèõ ³íòåëåêòóàë³â. Òîìó ùî íàêëàäè éîãî êíèæîê äàâíî

ïåðåéøëè çà âñ³ ìèñëèì³ ÷èñëà. Òîìó ùî… öåé ïåðåë³ê ìîæíà ïðî-

äîâæóâàòè ³ ïðîäîâæóâàòè.

¥³ëáåðò ×åñòåðñòîí, ñàì ïåðøîðÿäíèé àíãë³éñüêèé ïðîçà¿ê ³ âîä-

íî÷àñ àâòîð îäí³º¿ ç íàéêðàùèõ á³îãðàô³é Ä³êêåíñà, çàçíà÷àâ: “Â³í

áóâ äî òàêî¿ ì³ðè ïîïóëÿðíèé, ùî ìè, ñó÷àñí³ ïèñüìåííèêè, íàâ³òü

íå â çìîç³ ñîá³ óÿâèòè, ÿêîþ âåëèêîþ áóëà éîãî ñëàâà. Òåïåð íå

áóâàº òàêî¿ ñëàâè”. Çàëèøàºòüñÿ ëèøå äîäàòè, ùî ñëàâà ïðèéøëà äî

Ä³êêåíñà ó äâàäöÿòü îäèí ð³ê ³ âæå í³êîëè íå ïîêèäàëà éîãî, òà é

ãîä³ ïðî ñëàâó!

“Íåïåðåâåðøåíèé” — (òàê íàçèâàëè ×àðëçà Ä³êêåíñà çà æèòòÿ) —

íå çàâæäè êóïàâñÿ ó ¿¿ ïðîìåíÿõ. Ó ðîêè äèòèíñòâà é þíîñò³ ìàéáó-

òí³é ïèñüìåííèê óñòèã ïîáà÷èòè (³ ïåðåæèòè!) íåìàëî á³ä ³ òóðáîò.

Íàðîäèâñÿ Ä³êêåíñ 1812 ðîêó â ì³ñòå÷êó Ïîðòñìóò. Éîãî æèòòÿ

ïî÷èíàëîñÿ áëàãîïîëó÷íî: ñ³ì’ÿ áóëà äîâîë³ çàìîæíîþ, ³ ðàííº äè-

òèíñòâî ïèñüìåííèêà áóëî áåçõìàðíèì. Ïðîòå íåçàáàðîì òðàïèëîñÿ

ëèõî: áàòüêî Ä³êêåíñà, äð³áíèé ÷èíîâíèê ³ íå äóæå ðîçâàæëèâà

ëþäèíà, ïîòðàïèâ ó áîðãîâó â’ÿçíèöþ. Òîìó ìàéáóòí³é ïèñüìåííèê

çàì³ñòü øêîëè çìóøåíèé áóâ ³òè ïðàöþâàòè íà ôàáðèêó — íàêëåþâàòè

åòèêåòêè íà áàíêè ç âàêñîþ. Ö³ íàäçâè÷àéíî âàæê³ é áîëþ÷³ ðîêè

ñòàíóòü íåçàãîéíîþ ðàíîþ. ² íå âèïàäêîâî, ùî ñâ³é ðîçê³øíèé îñî-

áíÿê ó ×àòàì³ Ä³êêåíñ çàïîâ³â ïðèòóëêó äëÿ ä³â÷àò. ßê íå âèïàäêî-

âî ³ òå, ùî ïèñüìåííèê çãîäîì í³êîëè íå çãàäóâàâ ïðî ò³ ÷àñè. Âò³ì,

òàê ÷è ³íàêøå, ò³ “âàæê³ ÷àñè” çãàäóþòüñÿ (áåç ïåðåá³ëüøåííÿ!) ó

êîæíîìó éîãî òâîð³.

Äîñë³äíèêè òâîð÷îñò³ Ä³êêåíñà çàóâàæèëè, ùî ïèñüìåííèê áóâ

íàñò³ëüêè ïðèâ’ÿçàíèé äî ïàì’ÿò³ ñâîãî äèòèíñòâà, ùî ÷àñ äëÿ íüîãî

íà÷å çóïèíèâñÿ. Ïðèì³ðîì, ãåðî¿ éîãî ðîìàí³â ïðîäîâæóâàëè ¿çäèòè

íà ïîøòîâèõ äèë³æàíñàõ, êîëè âñÿ Àíãë³ÿ, íàòîì³ñòü, äàâíî âæå

ïåðåñ³ëà íà ïàðîâîçè.

Âèáèòèñÿ ç á³äíîñò³ ³ ñòàòè âñåñâ³òíüî â³äîìèì ïèñüìåííèêîì

éîìó çíà÷íîþ ì³ðîþ äîïîìîãëè åíåðã³éí³ñòü ³ òâîð÷à îáäàðîâàí³ñòü.

Ä³êêåíñ ñàìîòóæêè âèâ÷èâ ñòåíîãðàô³þ ³ íåçàáàðîì ñòàâ ïàðëàìåíò-

ñüêèì ³ ãàçåòíèì ðåïîðòåðîì. Íåâäîâç³ âèéøëè äðóêîì éîãî ïåðø³

òâîðè — “Íàðèñè Áîçà” ³ “Ïîñìåðòí³ çàïèñêè Ï³êâ³êñüêîãî êëóáó”,

ÿê³ çàæèëè íåàáèÿêî¿ ïîïóëÿðíîñò³ â Àíãë³¿. À çì³öíèëè öåé óñï³õ ó

ìàéáóòíüîìó “Îë³âåð Òâ³ñò”, “Æèòòÿ ³ ïðèãîäè Í³êîëàñà Í³êëá³”,

“Êðàìíèöÿ ñòàðîæèòíîñòåé”, “Äîìá³ ³ ñèí”, “Äåâ³ä Êîïïåðô³ëä” ³

äåñÿòêè ³íøèõ ðîìàí³â.

Ä³êêåíñ ìàâ ð³äê³ñíèé òàëàíò ñï³âïåðåæèâàííÿ, ÿêèé îñîáëèâî

ÿñêðàâî âèÿâëÿºòüñÿ ó éîãî òâîðàõ ïðî ä³òåé ³ äèòèíñòâî. Äóìêà

ïèñüìåííèêà ïðî òå, ùî äîë³ ä³òåé çàëåæàòü â³ä ñåðåäîâèùà, ó ÿêîìó

âîíè çðîñòàþòü, ùî ó òîãî÷àñíîìó ñóñï³ëüñòâ³ ä³òè º íàéá³ëüø çíå-

äîëåíîþ éîãî ÷àñòèíîþ, ïðèâåðíóëà óâàãó ñó÷àñíèê³â. Äëÿ ×. Ä³êêå-

íñà ä³òè — öå ñîâ³ñòü ëþäñòâà, ³ ùîá âîíà áóëà íåçàïëÿìîâàíîþ,

ïîòð³áíî áîðîòèñÿ çà òå, ùîá ó ä³òåé áóëî äèòèíñòâî.

Îñîáëèâîþ òåïëîòîþ ³ ñåðäå÷í³ñòþ âèð³çíÿþòüñÿ “Ð³çäâÿí³ ïî-

â³ñò³” ïèñüìåííèêà. Óâàç³ þíîãî ÷èòà÷à ïðîïîíóþòüñÿ òàê³

íàéâ³äîì³ø³ òâîðè Ä³êêåíñà, ñòâîðåí³ ó öüîìó æàíð³, ÿê: “Ð³çäâÿíà

ï³ñíÿ”, “Íîâîð³÷í³ äçâîíè”, “Öâ³ðêóí äîìàøíüîãî âîãíèùà”, “Áèò-

âà æèòòÿ” é “Îäåðæèìèé”. Ó íèõ ×àðëç Ä³êêåíñ ïðîñëàâëÿº çâè-

÷àéí³ ëþäñüê³ ðàäîù³ ³ âèñóâàº íà ïåðåäí³é ïëàí ö³íí³ñòü ëþäñüêî-

ãî òåïëà òà ùàñòÿ.

Óò³ì, òóò ñë³ä çàóâàæèòè, ùî âæå ñàì æàíð ð³çäâÿíî¿ ïîâ³ñò³

ïåðåäáà÷àº äîáðó, ïðîñâ³òëåíó ³ òðîõè êàçêîâó àòìîñôåðó. Â ð³çäâÿ-

í³é ïîâ³ñò³ ìîæóòü â³äáóâàòèñÿ íàéðîçìà¿ò³ø³ äèâà, íàéíåçâè÷àéí³-

ø³ ïðèãîäè òà ïåðåòâîðåííÿ. Ùî æ ñïîíóêàëî “ñåðéîçíîãî” àâòîðà

“ñåðéîçíèõ” ðîìàí³â âçÿòèñÿ äî ñòâîðåííÿ òàêî¿ “äèòÿ÷î¿” äð³áíîòè?

Øâèäøå çà âñå, “ð³çäâÿí³ ïîâ³ñò³”, ÿê ³ ëþáèòåëüñê³ ñïåêòàêë³ ÷è

ïóáë³÷íå ÷èòàííÿ âëàñíèõ òâîð³â, áóëè äëÿ Ä³êêåíñà òèì â³êîíöåì,

äå â³í ì³ã õî÷ òðîõè â³äïî÷èòè â³ä ïîâñÿêäåííîñò³. ², çâè÷àéíî, ñë³ä

ïàì’ÿòàòè ïðî òå, ùî Ð³çäâî áóëî íàéóëþáëåí³øèì ñâÿòîì

ïèñüìåííèêà. Ö³êàâèì âèäàºòüñÿ òîé ôàêò, ùî â Àíãë³¿ ³ì’ÿ Ä³êêåíñà

ñòàëî ñèíîí³ìîì Ð³çäâà. Ðîçïîâ³äàþòü, ùî êîëè âèäàòíèé ïèñüìåííèê

ïîìåð ó 1870 ðîö³, ìàëåíüêà ä³â÷èíêà — äî÷êà ëîíäîíñüêîãî

âóëè÷íîãî êðàìàðÿ — çàïèòàëà: “Ì³ñòåð Ä³êêåíñ ïîìåð? ×è îçíà÷àº

öå, ùî ïîìåð ³ Ñàíòà Êëàóñ?”.

Îòîæ, ïåðøó ç³ ñâî¿õ ïîâ³ñòåé, “Ð³çäâÿíó ï³ñíþ ó ïðîç³”, ×àðëç

Ä³êêåíñ ñòâîðèâ ï³ä ÷àñ ñâî¿õ í³÷íèõ ïðîãóëÿíîê Ëîíäîíîì. Ó ð³çä-

âÿí³ äí³ 1843 ðîêó “Ï³ñíÿ” âèéøëà äðóêîì. ×óäîâî âèäàíà ³ ïðî-

³ëþñòðîâàíà â³äîìèì õóäîæíèêîì ³ äîáðèì ïðèÿòåëåì ïèñüìåííèêà

Äæîíîì Ë³÷åì, âîíà â³äðàçó çàæèëà óñï³õó. À çàõîïëèâ³ ÷èòàöüê³

â³äãóêè ñïîíóêàëè ïèñüìåííèêà äî ïðîäîâæåííÿ ðîçïî÷àòî¿ ñïðàâè.

Ï³ñëÿ öüîãî, çà âèíÿòêîì 1847 ðîêó, â³í ùîð³÷íî âèäàâàâ ïî îäí³é

ð³çäâÿí³é ïîâ³ñò³. Ñòàâøè ðåäàêòîðîì “Äîìàøíüîãî ÷èòàííÿ” é àæ

äî ñìåðò³ ×àðëç Ä³êêåíñ ÷àñòî âêëþ÷àâ ó ð³çäâÿíèé íîìåð ñïåö³àëü-

íî íàïèñàíå îïîâ³äàííÿ, õî÷à é íåîáîâ’ÿçêîâî ïðî Ð³çäâî.

Ó íàéâ³äîì³ø³é ³ç “ð³çäâÿíèõ ïîâ³ñòåé” Ä³êêåíñà — “Ð³çäâÿí³é

ï³ñí³” — ÷èòà÷ áà÷èòü ñâ³ò ç óñ³ìà éîãî êîíòðàñòàìè, ñïîãëÿäàº

ìèíóëå ãîëîâíîãî ãåðîÿ, ñêíàðè Ñêðÿæà, éîãî ñàìîòíº ³ íå äóæå

ùàñëèâå äèòèíñòâî, éîãî ñïîâíåíó òðóäíîù³â þí³ñòü. Ïðîòå õîëîä

“êàì’ÿíîãî ñåðöÿ” Ñêðÿæà, ÿêèé º âò³ëåííÿì åãî¿çìó, çàõëàííîñò³ òà

áåçäóøíîñò³, ï³ñëÿ êàçêîâî¿ ïîäîðîæ³ ç òðüîìà Äóõàìè (Äóõîì Êî-

ëèøíüîãî Ð³çäâà, Äóõîì Òåïåð³øíüîãî Ð³çäâà, Äóõîì Ïðèéäåøíüî-

ãî Ð³çäâà) â³äñòóïàº, ðîçâ³þºòüñÿ. Ãîëîâíèé ãåðîé ïåðåðîäæóºòüñÿ ó

äîáðîãî äÿäå÷êà Ñêðÿæà. Ö³ëêîì î÷åâèäíî, ùî ó ïîòàºìí³é ãëèáèí³

Ñêðÿæåâèõ ïðèìàð ïðèõîâóºòüñÿ ³ âëàñíèé á³ëü ïèñüìåííèêà, ÿêî-

ãî â³í çàçíàâ íà ôàáðèö³ âàêñè.

Ó ÷àñ íàïèñàííÿ “ð³çäâÿíèõ ïîâ³ñòåé” ×àðëç Ä³êêåíñ áóâ ïåðå-

êîíàíèé, ùî çëî÷èíè, çëèäí³, á³äí³ñòü, íàñèëüñòâî, ÿê³ â³í íàéá³ëü-

øå íåíàâèä³â ó ñó÷àñíîìó ñóñï³ëüñòâ³ òà ÿêèõ ïîáîþâàâñÿ, çóìîâëå-

í³ ëèøå îäíèì — íåîñâ³÷åí³ñòþ íàðîäó. Òîìó öÿ äóìêà ò³ºþ ÷è

³íøîþ ì³ðîþ ïðîíèçóº óñ³ ïîâ³ñò³ ïèñüìåííèêà. Ïîòð³áíî òàêîæ

çàóâàæèòè, ùî ç ï’ÿòè ïîâ³ñòåé, çàïðîïîíîâàíèõ óâàç³ ÷èòà÷à, ëèøå

ïåðøà ïðèñâÿ÷åíà Ð³çäâó. Ä³ÿ “Íîâîð³÷íèõ äçâîí³â” â³äáóâàºòüñÿ

íàïåðåäîäí³ Íîâîãî Ðîêó, ó “Áèòâ³ æèòòÿ” é “Îäåðæèìîìó” Ð³çäâî

ïîäàºòüñÿ ëèøå åï³çîäè÷íî, ó “Öâ³ðêóí³ äîìàøíüîãî âîãíèùà” ð³-

äçâÿí³ ñâÿòà íàâ³òü íå çãàäóþòüñÿ. Ïðîòå öå íå çàâàäèëî ñêëàñòèñÿ

äóìö³, ùî Ä³êêåíñ “âèíàéøîâ Ð³çäâî”, îñê³ëüêè âñ³ éîãî ïîâ³ñò³

îá’ºäíóº îäèí çàäóì ³ ºäèíèé íàñòð³é.

“Ð³çäâî, — çàçíà÷àâ ×àðëç Ä³êêåíñ, — öå ïîðà, êîëè ãîëîñí³øå,

í³æ ó áóäü-ÿêèé ³íøèé ÷àñ ðîêó, ãîâîðèòü ó íàñ ïàì’ÿòü ïðî âñ³

çëèãîäí³, îáðà

’

çè ³ ñòðàæäàííÿ ó ñâ³ò³, ùî îòî÷óº íàñ, ³ òàê ñàìî, ÿê ³

âñå, ùî ìè çàçíàëè óïðîäîâæ ñâîãî æèòòÿ, ñïîíóêàº íàñ ðîáèòè äîá-

ðî”. Íå ìîæíà íå ïðèñëóõàòèñÿ äî ìóäðèõ ñë³â Íåïåðåâåðøåíîãî.

Áîðèñ Ùàâóðñüêèé

Ð²ÇÄÂßÍÀ Ï²ÑÍßÐ²ÇÄÂßÍÀ Ï²ÑÍß

Ð²ÇÄÂßÍÀ Ï²ÑÍß

Ó ÏÐÎÇ²Ó ÏÐÎÇ²

Ó ÏÐÎÇ²

Ïîâ³ñòü ïðî Ð³çäâî,

ç ó÷àñòþ Äóõ³â

Ä²ÉÎÂ² ÎÑÎÁÈ

Áîá Ãîäóé, êëåðê Åáåíåçåðà Ñêðÿæà

Ï³òåð Ãîäóé, ñèí Áîáà Ãîäóÿ

Òèì Ãîäóé (“Ìàëèé Òèì”), êàë³÷êà, íàéìåíøèé ñèí Áîáà Ãîäóÿ

Äæî, ïåðåêóïíèê êðàäåíèõ òîâàð³â

Ä³ê Íåáñ, Ñêðÿæ³â òîâàðèø ó êîìåðö³éí³é íàóö³

Äóõ Äæåéêîáà Ìåðãëåÿ, ïðèâèä Ñêðÿæåâîãî êîëèøíüîãî êîìïàíüéîíà

Äóõ Êîëèøíüîãî Ð³çäâà, ïðîÿâà, ùî ïîêàçóº ìèíóëå

Äóõ Íèí³øíüîãî Ð³çäâà, äîáðèé, ùåäðèé, ùèðèé â³ä ïðèðîäè ôàíòîì

Äóõ Ïðèéäåøíüîãî Ð³çäâà, ïðèâèä, ÿêèé ïîêàçóº ò³í³ òîãî, ùî ìîæå ñòà-

òèñÿ â ìàéáóòíüîìó

Åáåíåçåð Ñêðÿæ, çàæåðëèâèé, ñêóïèé ä³äóãàí, ùî ïåðåæèâ ñâîãî êîìïàíü-

éîíà ç ¿õíüî¿ ñï³ëüíî¿ ô³ðìè “Ñêðÿæ ³ Ìåðãëåé”

Ôðåä, Ñêðÿæ³â íåá³æ

ï. Õâèñüïåðóê, äîáðîäóøíèé, âåñåëèé ñòàðèé êîìåðñàíò

ï. ×óäåñí, íåîäðóæåíèé ÷îëîâ³ê

Áåëëà, ãàðíåíüêà ìàòðîíà, êîëèøíÿ Ñêðÿæåâà êîõàíà

Áåëèíäà é Ìàðòà Ãîäó¿, äîíüêè ïîäðóææÿ Ãîäó¿â

Ïàí³ Ãîäóé, äðóæèíà Áîáà Ãîäóÿ

Êàðîë³íà, äðóæèíà îäíîãî ç³ Ñêðÿæåâèõ áîðæíèê³â

Ïàí³ Ïðàííèê, ïðàëÿ

Ôàí, Ñêðÿæåâà ñåñòðà

Ïàí³ Õâèñüïåðóê, øàíîâàíà äðóæèíà ï. Õâèñüïåðóêà

ÂÑÒÓÏ

ß çâàæèâñÿ íàïèñàòè öþ íåâåëè÷êó êíèæêó, äå ïîâíî Äóõ³â, àáè ñòâî-

ðèòè Äóõà òàêî¿ ²äå¿, ÿêà á íå ðîçñâàðèëà ìî¿õ ÷èòà÷³â í³ ç ñàìèìè ñî-

áîþ, í³ ç ð³çäâÿíèìè ñâÿòêàìè, í³ ç³ ìíîþ. Íåõàé æå öÿ êíèæå÷êà ïðè-

æèâåòüñÿ ó ¿õí³õ îñåëÿõ ÿê äîáðèé Äóõ, àáè âñÿê, êîìó ò³ëüêè âîíà ïîòðà-

ïèòü äî ðóê, íå â³äêëàâ ¿¿ âá³ê, ïîêè íå äî÷èòàº äî ê³íöÿ.

Ãðóäåíü 1843 ðîêó ¯õí³é â³ðíèé Äðóã

³ ñëóãà ×.Ä.

ÊÓÏËÅÒ ²

Ìåðãëå¿â äóõ

î÷í³ìî ï³ñíþ öþ ç òîãî, ùî Ìåðãëåé ïîìåð ³ ë³ã ó ´ëåé.

² õòî á ó öüîìó é ñóìí³âàâñÿ? Àäæå ñâ³äîöòâî ïðî éîãî

ñìåðòü ï³äïèñàëè ñâÿùåíèê, ïðè÷åòíèê, õàçÿ¿í

ïîõîðîííîãî áþðî é ãîëîâíèé ãðîáàð. Ï³äïèñàâ òå

ñâ³äîöòâî ³ ñàì Ñêðÿæ. ² ïð³çâèùå “Ñêðÿæ” ÿêíàéáåçïîñåðåäí³øå

ñòîñóâàëîñÿ ïóíêòó “Çì³íè” â ñòàòóò³ ¿õíüîãî ñï³ëüíîãî ï³äïðèºìñòâà,

à öå îçíà÷àëî, ùî â³í ìîæå çì³íèòè â òîìó äîêóìåíò³ âñå, ùî ò³ëüêè

éîìó çàìàíåòüñÿ.

Ñòàðèé Ìåðãëåé áóâ ìåðòâèé, íåíà÷å öâÿõ â îäâ³ðêó.

Àëå æ çàòÿìòå! ß àæ í³ÿê íå õî÷ó ñêàçàòè, í³áè çíàþ, ÷èì öâÿõ,

çàáèòèé â îäâ³ðîê, ìåðòâ³øèé çà âñ³ ³íø³ íà ñâ³ò³ öâÿõè. Îñîáèñòî ÿ

á³ëüøå ñõèëÿþñÿ äî äóìêè, ùî ç óñ³õ çàë³çíèõ âèðîá³â íàéìåðòâ³øèì

ìîæå áóòè õ³áà ùî òàêèé öâÿõ, ÿêîãî çàáèëè ó òðóíó. Àëå â ö³é

àíãë³éñüê³é ïðèìîâö³ çàõîâàíî ñïîêîíâ³÷íó ìóäð³ñòü íàøèõ ïðåäê³â,

òîæ ÿ é íå ñïîãàíþ ¿¿ îöèì ãð³øíèì ìî¿ì ïåðîì íåâ³ãëàñà, à òî êîëè

á òàêå íå÷åñòÿ íå ïîêëàëî êðàþ Ð³äíîìó Êðàºâ³. Òîìó äîçâîëüòå

ìåí³ ïîâòîðèòè, ùå é íàãîëîñèòè, ùî Ìåðãëåé òàêè ë³ã ó ´ëåé, òîáòî

áóâ ìåðòâèé, íà÷å öâÿõ â îäâ³ðêó.

×è æ çíàâ Ñêðÿæ ïðî êîí÷èíó ñâîãî êîìïàíüéîíà? Àâæåæ, çíàâ.

À ÿê æå ³íàêøå? Ñêðÿæ ³ç Ìåðãëåºì áóëè êîìïàíüéîíàìè âæå é íå

ïàì’ÿòàþ ñê³ëüêè ðîê³â. Ñêðÿæ áóâ éîãî ºäèíèì âèêîíàâöåì äóõ³â-

íèö³, ºäèíèì îï³êóíîì, ºäèíèì ïðàâîíàñòóïíèêîì, ºäèíèì çàêîí-

íèì ñïàäêîºìöåì, ºäèíèì äðóãîì ³ ºäèíèì ïîìèíàëüíèêîì. Àëå

íàâ³òü ñàìîãî Ñêðÿæà öÿ ïå÷àëüíà ïîä³ÿ àæ í³ÿê íå âèâåëà ç ëàäó,

áî æ íàâ³òü ó äåíü êîìïàíüéîíîâîãî ïîõîðîíó â³í ïîêàçàâ ñåáå

÷óäîâèì ï³äïðèºìöåì, â³äøêîäóâàâøè öþ âòðàòó àáñîëþòíî áëèñ-

êó÷îþ îáîðóäêîþ.

Çãàäêà ïðî Ìåðãëå¿â ïîõîðîí çíîâó ïðèâîäèòü ìåíå íàçàä, äî

òîãî ñàìîãî ìîìåíòó, ç ÿêîãî ÿ é ïî÷èíàâ. Í³-í³, ó Ìåðãëåºâ³é

ñìåðò³ íå ìîæå áóòè æîäíîãî ñóìí³âó. ×èòà÷³ ïîâèíí³ ÷³òêî öå

óñâ³äîìèòè, à òî ÷èì ³ùå ïîäèâóº ¿õ ³ñòîð³ÿ, ÿêó ÿ çáèðàþñÿ ðîçïî-

â³ñòè? Áî é ñïðàâä³: êîëè á ìè íå áóëè àáñîëþòíî ïåðåêîíàí³, ùî

Ãàìëåò³â áàòüêî ïîìåð ³ùå äî ïî÷àòêó ï’ºñè, òî â éîãî í³÷íèõ ïðî-

ãóëÿíêàõ ï³ä ñõ³äíèì â³òåðöåì ïî ñâî¿õ ð³äíèõ ìóðàõ íå áóëî á

í³÷îãî íåçâè÷àéí³øîãî, í³æ êîëè á êîòðèé-íåáóäü ³íøèé ë³òí³é ïàí

âèñêî÷èâ ëåãêîâàæíî ïîíî÷³ ï³ä ñâ³æèé â³òåðåöü — ñêàæ³ìî, íà

öâèíòàð á³ëÿ ñîáîðó Ñâÿòîãî Ïàâëà, — àáè ïðîñòî ïîòðÿñòè ³ áåç

òîãî íåñò³éêèé ðîçóì ñâîãî ñèíî÷êà.

Ñê³ëüêè ÷àñó çá³ãëî ïîò³ì, à Ñêðÿæ òàê ³ íå çàìàëþâàâ ôàðáîþ

³ìåí³ ñòàðîãî Ìåðãëåÿ íà âèâ³ñö³ “Ñêðÿæ ³ Ìåðãëåé”. Òàê òå ³ì’ÿ é

êðàñóâàëîñÿ ùå áàãàòî ðîê³â ïîòîìó íàä äâåðèìà êîíòîðè. ² âñ³ çíà-

ëè ô³ðìó ò³ëüêè ÿê “Ñêðÿæ ³ Ìåðãëåé”. Ï³äïðèºìö³-íîâà÷êè íàçè-

âàëè Ñêðÿæà õòî Ñêðÿæåì, à õòî — Ìåðãëåºì, àëå â³í îäíàêîâî

â³äãóêóâàâñÿ íà îáèäâà ïð³çâèùà. Äëÿ íüîãî öå áóëî âñå îäíî.

Àëå ùîá íåñõèòíî ãíóòè ñâîº¿, éîãî ðóêà áóëà îãî ÿêà òâåðäà! Îõ

³ ñêíàðà áóâ òîé Ñêðÿæ! Ùî çà äàâó÷èé, ìíó÷èé, ãíó÷èé, õàïó÷èé ³

äðÿïó÷èé, çàãðåáóùèé ³ çàâèäþùèé ñòàðèé ãð³õîâîäíèê! Òâåðäèé ³

ãîñòðèé, ÿê êðåì³íü, ç ÿêîãî ùå æîäíà êðèöÿ í³ ðàçó íå âèêðåñàëà

ïîëóì’ÿ ùåäðîñò³; çà÷àºíèé ³ çàòàºíèé, ïîòàéíèé ³ ñàì³òíèé ìîâ

ìîëþñê. Õîëîä, ìåðçåííèé ìîðîç, ùî àæ òð³ùàâ ó íüîìó, ãåòü çàìî-

ðîçèâ éîãî ñòàðå÷³ ðèñè, âèòîí÷èâ éîãî ãà÷êóâàòîãî íîñà, ïîìîð-

ùèâ, ïîîðàâ éîìó ùîêè, çàòóæàâèâ éîìó õîäó, ïî÷åðâîíèâ î÷³, à

òîíê³ ãóáè — ïîñèíèâ, ïðîìîâëÿþ÷è ç éîãî íóòðà òàê-òî âæå ïðî-

íèçëèâî òà ïðîíîçèñòî éîãî ðèïó÷èì ãîëîñîì. Ìîðîçÿíèé ³í³é îáñ³â

éîìó ãîëîâó, áðîâè, ãåéáè ñêðó÷åíå ç äðîòó ï³äáîð³ääÿ. Ñâîþ íå-

çâè÷àéíî íèçüêó òåìïåðàòóðó â³í çàâæäè íîñèâ ïðè ñîá³, ïðîõîëî-

äæàþ÷è ñàìîþ ñâîºþ ïðèñóòí³ñòþ âëàñíó êîíòîðó â ñïåêîòí³ äí³ é

íå â³äòàâàþ÷è àí³ íà ãðàäóñ íà Ð³çäâî.

Çîâí³øí³ ñïåêà é õîëîä íå äóæå òóðáóâàëè Ñêðÿæà. Íàéñïåêîò-

í³øà ñïåêà ë³òà íå ìîãëà éîãî â³ä³ãð³òè, íàéäîøêóëüí³øà çèìîâà

õîëîäðè´à — çàìîðîçèòè. Íàéïðîíèçëèâ³øèé â³òåð íå ïðîï³êàâ òàê,

ÿê â³í; íàéíàâàëüí³øèé ñí³ãîïàä íå ïåðåìàãàâ òàê íåâ³äïîðíî;

íàéøêóëüê³øèé äîù íå øìàãàâ, íå ñòüîáàâ òàê íåâáëàãàííî. Íåãîäà

í³ÿêèì ÷èíîì íå ìîãëà éîìó äîçîëèòè. Çëèâà, ñí³ã, ãðàä, ñëüîòà íå

ìîãëè ïîõâàëèòèñÿ áîäàé îäí³ºþ íàä íèì ïåðåâàãîþ. Âîíè-áî ÷àñòî

ïàäàëè ëþäÿì íà ãîëîâó ÿê ùåäðîòíå áëàãîñëîâåííÿ íåáà, òîä³ ÿê

Ñêðÿæ íå â³äàâ, ùî âîíî òàêå — ùåäð³ñòü.

Í³õòî é í³êîëè íå çóïèíÿâ éîãî íà âóëèö³ ðàä³ñíèìè ñëîâàìè:

“Ì³é ëþáèé Ñêðÿæå! ßê ñÿ ìàºø? Êîëè æ òè çàâ³òàºø äî ìåíå â

ãîñò³?” Æåáðàêè í³êîëè íå ïðîñèëè â íüîãî êîï³é÷èíó, ä³òè í³êîëè

íå çàïèòóâàëè, êîòðà ãîäèíà, à ïåðåõîæ³, ÷îëîâ³êè òà æ³íêè, í³êîëè

íå çâåðòàëèñÿ äî Ñêðÿæà ³ç ïðîõàííÿì ñêàçàòè, ÿê ïðîéòè äî òàêîãî

é òàêîãî ì³ñöÿ. Íàâ³òü ïñè, ïîâîäèð³ ñë³ïèõ, çäàºòüñÿ, äîáðå éîãî

çíàëè: ëåäü çàáà÷àòü, ùî íàáëèæàºòüñÿ Ñêðÿæ, òàê ³ òÿãíóòü ñâî¿õ

ãîñïîäàð³â ç âóëèö³ ó äâåð³, ó äâîðè, à òîä³ âèìàõóþòü õâîñòàìè,

íåíà÷å ïðîìîâëÿþ÷è: “Áóòè áåç î÷åé, ì³é ñë³ïèé ãîñïîäàðþ, öå

êðàùå, í³æ ìàòè îòàêå ëèõå îêî!”

Àëå ùî Ñêðÿæåâ³ äî òîãî! Ñàìå öå éîìó é ïîäîáàëîñÿ. Ë³êòÿìè

ïðîêëàäàòè ñîá³ æèòòºâèé øëÿõ êð³çü þðáè, îñòåð³ãàþ÷è âñÿêó

ëþäñüêó ñèìïàò³þ, ùîá òðèìàëàñÿ â³ä íüîãî ÷èìäàë³, — öå áóëî äëÿ

Ñêðÿæà òèì, ùî çíàâö³ æèòòÿ íàçèâàþòü “çàõîïëåííÿì”.

ßêîñü-òî íàïåðåäîäí³ Ð³çäâà, íàéêðàùîãî äíÿ ðîêó, ñòàðèé Ñêðÿæ

ñèä³â-ïðàöþâàâ ó ñâî¿é êîíòîð³. Ñòîÿëà õîëîäíà, ëþòî êóñþ÷à ïîãîäà,

ùå é òóìàí çàïàâ, ³ Ñêðÿæ ÷óâ, ÿê ëþäè íà ïîäâ³ð’¿ íàäñàäíî äèõà-

þòü, õîäÿ÷è òóäè-ñþäè, á’þ÷è ñåáå êóëàêàìè â ãðóäè é òóïàþ÷è

íîãàìè ïî áðóê³âö³, ùîá ÿêîñü ç³ãð³òèñÿ. Ì³ñüê³ ãîäèííèêè äîï³ðó

ò³ëüêè âèáèëè òðåòþ, à âæå áóëî ãåòü òåìíî íàäâîð³. Òà é ïðîòÿãîì

äíÿ õ³áà òî áóëî ñâ³òëî? ² â â³êíàõ ñóñ³äí³õ êîíòîð óæå ïàëàõêîò³ëè

ñâ³÷êè, ìîâ õòî íàëÿïàâ ÷åðâîíÿñòèõ ïëÿì íà áðóíàñòå ïîâ³òðÿ, ÿêå

ìîæíà áóëî ïðîñòî ïàëüöÿìè ïîìàöàòè. Òóìàí ñîòàâñÿ, ïðîñî÷óâàâñÿ

ó âñ³ øïàðèíè é çàìêîâ³ ù³ëèíè, à íàäâîð³ áóâ òàêèé ãóñòèé, ùî

áóäèíêè ïî òîé á³ê âóçüêîãî, âóæ÷îãî íå áóâàº, ïîäâ³ð’ÿ ëåäü

ïðîãëÿäàëè êð³çü òîé òóìàí ñ³ðèìè ïðèìàðàìè. Áà÷èâøè, ÿê áðóäíà

õìàðà ïàäàº íà çåìëþ, âñå ïîêðèâàþ÷è ï³òüìîþ, õòî á íå ïîäóìàâ:

÷è íå äîæèëàñü ìàò³íêà Ïðèðîäà äî êðàþ òà ÷è íå âèíîøóº â ñîá³

ÿêèõîñü ñâ³òîâèõ çì³í?

Äâåð³ Ñêðÿæåâîãî êàá³íåòó áóëè ïðî÷èíåí³, ùîá â³í ì³ã ïàñòè

îêîì ñâîãî êëåðêà, ùî äàë³ çà òèìè äâåðèìà íèä³â ó ïîõìóð³é

êîì³ð÷èí³, ñõîæ³é ÷è òî íà öèñòåðíó, ÷è òî íà òþðåìíó êàìåðó, ÷è

òî íà êåë³þ, çí³ìàþ÷è êîï³¿ ç ëèñò³â. Á³ëÿ Ñêðÿæà ëåäü äèõàëî

íåâåëè÷êå ïîëóì’ÿ, àëå âîãíèê á³ëÿ êëåðêà áóâ íàñò³ëüêè êâîë³øèé,

ùî çäàâàëîñÿ, òàì òë³º ëèø îäíà êðèõ³òíà âóãëèíêà. Àëå ï³äêèíóòè

âóã³ëëÿ ñåðäåãà íå ñì³â, áî Ñêðÿæ òðèìàâ ÿùèêà ç âóã³ëëÿì ó ñâî¿é

ê³ìíàò³, é êîëè á êëåðê íàñì³ëèâñÿ çàéòè äî õàçÿ¿íà ç ñîâêîì ó ðóö³,

öå ç éîãî áîêó áóëî á òå ñàìå, ùî íåðîçâàæíî íàïèñàòè çàÿâó íà

çâ³ëüíåííÿ. Îñü ÷îìó êëåðê çàêóòàâñÿ, ÿê ì³ã, ñâî¿ì á³ëèì âîâíÿíèì

øàðôîì ³ ðîáèâ â³ä÷àéäóøí³ çóñèëëÿ ç³ãð³òèñÿ ñâ³÷êîþ, àëå, íå áóâøè

ëþäèíîþ ìîãóòíüî¿ óÿâè, çàçíàâàâ ó öüîìó íåâäà÷³.

— Âåñåëîãî Ð³çäâà, äÿäå÷êó! Áîã íà ïîì³÷! — ïðîëóíàâ ðàïòîì

÷èéñü áàäüîðèé ãîëîñ. Íàëåæàâ òîé ãîëîñ Ñêðÿæåâîìó íåáîæåâ³,

ÿêèé íàäá³ã òàê øâèäêî, ùî äÿäå÷êî ò³ëüêè ç ãîëîñó äîâ³äàâñÿ ïðî

éîãî ïîÿâó.

— Ïõå! — ñêðèâèâñÿ Ñêðÿæ. — ßê³ äóðíèö³!

À â³í òàê ðîç³ãð³âñÿ â³ä øïàðêî¿ õîäè êð³çü ìîðîçÿíèé òóìàí,

öåé Ñêðÿæ³â íåá³æ, ùî âåñü àæ ïàø³â, ãàðíå îáëè÷÷ÿ éîìó ðóì’ÿí³ëî,

î÷³ áëèùàëè, à â³ääèõ ç ðîòà âèðèâàâñÿ ïàðîþ.

— Ð³çäâî — äóðíèö³? Òà ùî âè, äÿäå÷êó? — ç÷óäóâàâñÿ íåá³æ. —

Öå âè, ëèáîíü, æàðòóºòå?

— Íå æàðòóþ, — çàïåâíèâ Ñêðÿæ. — Âåñåëå Ð³çäâî? ßêå òè

ìàºø ïðàâî áóòè âåñåëèì, çëèäîòî!

— Íó-íó, çàñïîêîéòåñü, — âåñåëî â³äêàçàâ íåá³æ. — À ÿêå ïðàâî

ìàºòå âè áóòè ïîõìóðèì? ßê³ ó âàñ ï³äñòàâè áóòè ùå é ïîíóðèì? ²ç

âàøèì áàãàòñòâîì!

Íå ìàâøè íàïîõâàò³ í³ÿêî¿ êðàùî¿ â³äïîâ³ä³, Ñêðÿæ çàäîâîëüíèâñÿ

òèì, ùî ò³ëüêè ïîâòîðèâ:

— Ïõå! ßê³ äóðíèö³!

— Òà âè íå ñåðäüòåñÿ, äÿäå÷êó! — ïîïðîñèâ íåá³æ.

— À ÿê æå ìåí³ íå ñåðäèòèñÿ, — â³äð³çàâ äÿäå÷êî, — ÿêùî ÿ

ìóøó æèòè ñåðåä òàêèõ òåëåïí³â, ÿê òè? Áî ùî äëÿ âàñ Ð³çäâî, ÿê íå

íàãîäà ïîñïëà÷óâàòè ðàõóíêè áåç ãðîøåé? Ùî — ÿê íå íàãîäà

ïåðåêîíàòèñÿ, ùî âè íà ð³ê ïîñòàðøàëè é ïîñòàð³ëè, àëå í³ íà ãîäèíó

íå ïîáàãàòøàëè? Ùî — ÿê íå íàãîäà ïîáà÷èòè ïð³ðâó ì³æ âàøèìè

âèäàòêàìè òà ïðèáóòêàìè ó âàøèõ çàïèñàõ ³ ïåðåêîíàòèñÿ, ùî êîæ-

í³ñ³íüêà öèôðà òèõ çàïèñ³â, çà âñ³ äâàíàäöÿòü ì³ñÿö³â ïðîìèíóëîãî

ðîêó, âáèâ÷î ñâ³ä÷èòü ïðî âàøó íåñïðîìîæí³ñòü? Òà êîëè á ìîÿ

âîëÿ, — îáóðåíî âèð³ê Ñêðÿæ, — òî âñÿêîãî äóðíÿ, êîòðèé ãàëàñàº

ïî âóëèöÿõ, âèêðèêóþ÷è: “Âåñåëîãî Ð³çäâà!” — ñë³ä áóëî á çâàðèòè

ç éîãî âëàñíèì ïóäèíãîì, à ïîõîâàòè, ïðîáèâøè îñèêîâèì ê³ëêîì

ñåðöå! ² öå ïî çàñëóç³ áóëî á!

— Äÿäå÷êó! — áëàãàëüíî ïðîòÿã íåá³æ.

— Íåáîæå! — ñóâîðî â³äêàçàâ äÿäå÷êî. — Òè ñâÿòêóé ñâîº Ð³çäâî

ïî-ñâîºìó, à ìåí³ äîçâîëü â³äçíà÷àòè éîãî ïî-ìîºìó.

— Â³äçíà÷àòè! — ïîâòîðèâ íåá³æ. — Àëå æ âè çîâñ³ì éîãî íå

â³äçíà÷àºòå.

— Òî õàé âîíî òàê ³ áóäå, ³ äàé ìåí³ ñïîê³é, — â³äð³çàâ Ñêðÿæ. —

Òîá³ æ âåëèêå äîáðî â³ä öüîãî! Áóëî ³ áóäå!

— Ñì³þ ñêàçàòè, ùî íà ñâ³ò³ º áàãàòî ÷îãî òàêîãî, ùî ïðèíîñèòü

ìåí³ äîáðî, àëå íå îáîâ’ÿçêîâî âèãîäó, — çàïåðå÷èâ íåá³æ. — Ó òîìó

÷èñë³ é Ð³çäâî. ² ÿ äîáðå ïàì’ÿòàþ, ùî çàâæäè ñïðèéìàâ ð³çäâÿí³

ñâÿòêè, êîëè âîíè íàñòàâàëè, — íå êàæó÷è âæå ïðî ïîøàí³âîê äî

öüîãî ñâÿùåííîãî ñëîâà òà ñâÿòîáëèâ³ ñïîãàäè, ÿê³ íåâ³ää³ëüí³ â³ä

íüîãî — ÿê äîáðèé ÷àñ, ÿê ìèëèé, ïðèºìíèé ìîìåíò âñåïðîùåííÿ

³ ìèëîñåðäÿ; ºäèíèé ÷àñ, ÿêèé ÿ ò³ëüêè çíàþ â äîâãîìó êàëåíäàð³

ðîêó, êîëè ÷îëîâ³êè òà æ³íêè, ìîâáè çà ìîâ÷àçíîþ çãîäîþ, â³ëüíî

â³äêðèâàþòü ñâî¿ ñåðöÿ, ùî äîñ³ áóëè çà÷èíåí³, çàìêíåí³ íà çàìîê, ³

ïåðåéìàþòüñÿ ñï³â÷óòòÿì äî çíåäîëåíèõ ÿê äî òàêèõ, êîòð³ íàñïðàâ-

ä³ º ¿õí³ìè ñóïóòöÿìè íà ñï³ëüíîìó øëÿõó äî ìîãèëè, à íå ãåòü

³íøîþ ðàñîþ çîâñ³ì â³äì³ííèõ ³ñòîò, ÿê³ íà÷åáòî õîäÿòü ñâî¿ìè âëà-

ñíèìè íåäîâ³äîìèìè ñòåæêàìè. ² òîìó, äÿäå÷êó, ÿ â³ðþ, õî÷à Ð³çäâî

ùå æîäíîãî ðàçó íå êèíóëî àí³ êðèõòè çîëîòà ÷è ñð³áëà ìåí³ äî

êèøåí³, — â³ðþ, ùî âîíî ìåí³ é ïðèíîñèëî, ³ ïðèíîñèòü, ³ ïðèíîñè-

òèìå äîáðî, ³ ùå ñêàæó: õàé áëàãîñëîâèòü éîãî Áîã!

Êîíòîðñüêèé êëåðê ó êîì³ð÷èí³ ìèìîâîë³ àæ çàïëåñêàâ ó äîëî-

í³. Àëå, âðàç ïîõîïèâøèñü: ïðèïóñòèòèñÿ òàêîãî íåïîäîáñòâà! —

ëóëóñíóâ êî÷åðãîþ ïî êâîëîìó âîãíèêó é çàãàñèâ îñòàííþ éîãî

³ñêðèíêó íàçàâæäè.

— Ùå ïî÷óþ õî÷ çâóê â³ä òåáå, — ïîãðîçèâ éîìó Ñêðÿæ, — ³ òè

â³äçíà÷èø ñâîº Ð³çäâî òèì, ùî âòðàòèø ì³ñöå! À âè, ïàíå, ÿê áà÷ó,

íåàáèÿêèé ïðîìîâåöü, — öå âæå â³í “ïîõâàëèâ” íåáîæà. — Äèâíî

ò³ëüêè, ÷îãî âè äîñ³ íå â Ïàðëàìåíò³.

— Òà íå ñåðäüòåñÿ, äÿäå÷êó, íó æ áî! Ïðèéä³òü çàâòðà äî íàñ íà

îá³ä.

Ñêðÿæ â³äêàçàâ, ùî ïðèéäå ïîáà÷èòè éîãî â… òà é âèñëîâèâ, ùî

õîò³â ñêàçàòè, âëàñíå, äî ê³íöÿ. Ùå é äîäàâ, ùî õîò³â áè

ïåðåñâ³ä÷èòèñü, ÿê éîãî íåá³æ ïåðøèé çäàñòüñÿ Êîñòîìàñ³.

— Íó ÷îìó âè òàê? — âèãóêíóâ Ñêðÿæ³â íåá³æ. — ×îìó?

— À íàâ³ùî òè îæåíèâñÿ? — çàïèòàâ Ñêðÿæ.

— Áî çàêîõàâñÿ.

— Áî òè çàêîõàâñÿ! — ïðîãàð÷àâ Ñêðÿæ, îò í³áè êîõàííÿ — òî

ºäèíà â ñâ³ò³ ð³÷, ùå êóìåäí³øà çà “âåñåëå Ð³çäâî”. — Íó, òî õîäè

çäîðîâèé!

— Òà ùî öå âè, äÿäå÷êó! Âè æ í³êîëè íå íàâ³äóâàëèñÿ äî ìåíå äî

ìîãî îäðóæåííÿ. ×îìó âè ðîáèòå öå ïðèâîäîì äëÿ òîãî, ùîá íå

ïðèéòè äî íàñ òåïåð?

— Õîäè çäîðîâèé, — ïîâòîðèâ Ñêðÿæ.

— Ìåí³ æ í³÷îãî â³ä âàñ íå òðåáà — ÿ ó âàñ í³÷îãî íå ïðîøó!

×îìó ìè ç âàìè íå ìîæåìî áóòè äðóçÿìè?

— Õîäè çäîðîâèé, — çíîâó ïîâòîðèâ Ñêðÿæ.

— ß âñ³ºþ äóøåþ øêîäóþ, ùî âè òàê çàòÿëèñÿ. Í³ ì³æ íàìè, í³

ì³æ íàøèìè ðîäèíàìè í³êîëè íå áóëî æîäíèõ ñâàðîê. Àëå ÿ ïðîé-

øîâ öå âèïðîáóâàííÿ íà ÷åñòü Ð³çäâà, ³ ÿ âèòðèìàþ äî ê³íöÿ, íå

ðîçãóáëþ ìîãî ð³çäâÿíîãî íàñòðîþ. Òîæ âåñåëîãî Ð³çäâà, äÿäå÷êó!

— Áóâàé çäîðîâèé! — íà òå éîìó Ñêðÿæ.

— ² ç Íîâèì ðîêîì!

— Áóâàé çäîðîâèé! — âîñòàííº ïîâòîðèâ Ñêðÿæ.

Ïîïðè âñå öå, éîãî íåá³æ çàëèøèâ ïðèì³ùåííÿ áåç æîäíîãî

ãí³âíîãî ñëîâà. Â³í ³ùå çóïèíèâñÿ á³ëÿ âõ³äíèõ äâåðåé, ùîá, ÿê

ãîäèòüñÿ, ïðèâ³òàòè ç³ ñâÿòêàìè é êëåðêà, ³ òîé, õî÷ ÿêèé çìåðçëèé,

à òåïëà ìàâ á³ëüøå, í³æ Ñêðÿæ, áî â³äãóêíóâñÿ ùèðèìè ïðèâ³òàí-

íÿìè.

— Îòî ùå îäèí! — ïðîáóð÷àâ Ñêðÿæ, ïî÷óâøè ñåðäå÷íèé â³äãóê

ñâîãî ï³äëåãëîãî. — Ì³é êîíòîðñüêèé êëåðê, ùî îòðèìóº ï’ÿòíàä-

öÿòü øèë³íã³â íà òèæäåíü, ìàº æ³íêó ç ä³òüìè íà øè¿, à é ñîá³ òóäè

æ, òîðî÷èòü ïðî “âåñåëå Ð³çäâî”. Ç òàêèìè ÿ ùå â Áåäëàì ïîòðàïëþ.

À òîé íåäîòåïà, âèïóñòèâøè Ñêðÿæåâîãî íåáîæà, âïóñòèâ ùå

ÿêèõîñü äâîõ â³äâ³äóâà÷³â. Áóëè òî, ùîïðàâäà, ñòàòå÷í³ ïàíîâå, íà

íèõ ïðèºìíî áóëî ïîäèâèòèñÿ. Îñü âîíè âæå é ïîñòàâàëè, ñêèíóâ-

øè êàïåëþõè, â Ñêðÿæåâîìó êàá³íåò³. Âêëîíèëèñÿ ãîñïîäàðåâ³. Â

ðóêàõ ÿê³ñü êíèãè, ïàïåðè.

— Ï³äïðèºìñòâî “Ñêðÿæ ³ Ìåðãëåé”, êîëè íå ïîìèëÿþñÿ? —

ìîâèâ îäèí ³ç ïàí³â, çàçèðíóâøè äî ñâîãî ñïèñêó. — ß ìàþ ïðèºì-

í³ñòü çâåðíóòèñÿ äî ïàíà Ñêðÿæà? ×è äî ïàíà Ìåðãëåÿ?

— Ïàí Ìåðãëåé ïîìåð ñ³ì ðîê³â òîìó, — â³äïîâ³â Ñêðÿæ. —

Ñàìå ñüîãîäí³ âèïîâíèëîñÿ ð³âíî ñ³ì ðîê³â ö³é ïîä³¿.

— Ìè íå ñóìí³âàºìîñü, ùî íåá³æ÷èêîâó ë³áåðàëüí³ñòü â³ðíî íåñå

êîìïàíüéîí, êîòðèé éîãî ïåðåæèâ, — ìîâèâ òîé ñàìèé ïàí, ïîäàþ-

÷è ¿õí³ äîêóìåíòè.

Àâæåæ, âîíè ç Ìåðãëåºì áóëè ñïîð³äíåí³ äóø³, àëå ùîá Ñêðÿæ

í³ñ ÿêóñü òàì “ë³áåðàëüí³ñòü”? Â³ä öüîãî ñëîâà â³í íàñóïèâñÿ, ïîõè-

òàâ ãîëîâîþ ³ ïîâåðíóâ â³äâ³äóâà÷àì ¿õí³ ïàïåðè.

— Ó ö³ ïåðåäñâÿòêîâ³ äí³, ïàíå Ñêðÿæå, — çàãîâîðèâ ïåðøèé

ïàí, áåðó÷è â ðóêó ïåðî, — íàéïà÷å ïîòð³áíî, ùîá ìè õî÷ òðîõè

ïîòóðáóâàëèñÿ ïðî óáîãèõ ³ çíåäîëåíèõ, êîòð³ òåðïëÿòü íèí³ âåëèê³

ìóêè. Áàãàòî òèñÿ÷ ïîòðåáóþòü íàéíåîáõ³äí³øîãî, à ñîòí³ òèñÿ÷ íå

ìàþòü äàõó íàä ãîëîâîþ, ïàíå.

— À ùî, âæå íå ñòàëî òþðåì? — ïîö³êàâèâñÿ Ñêðÿæ.

— ª ïîâíî òþðåì, — â³äïîâ³â ïàí, êëàäó÷è ïåðî íàçàä.

— À ðîá³òí³ äîìè? — äîïèòóâàâñÿ Ñêðÿæ. — Âîíè âñå ùå ä³þòü?

— Òà ä³þòü, — â³äêàçàâ ïàí. — Äîñ³ ä³þòü. Àëå ÿ ðàä áóâ áè

ñêàçàòè, ùî âîíè ïåðåñòàëè ä³ÿòè.

— Îòæå, âñå òàê ñàìî ³ñíóþòü ïðèìóñîâ³ ðîáîòè é ä³º çàêîí ïðî

á³äíèõ? — íàïîñ³äàâ Ñêðÿæ.

— ² òå, é òå ä³º íà ïîâíó ñèëó, ïàíå.

— Îí ÿê? À ÿ âæå áóâ çëÿêàâñÿ, ïî÷óâøè òå, ùî âè ñêàçàëè

íàïî÷àòêó, ÷è íå ñêî¿ëîñÿ ÷îãîñü òàêîãî, ùî ìîãëî ïðèïèíèòè êî-

ðèñíó ä³þ âñüîãî çãàäàíîãî âèùå, — ìîâèâ Ñêðÿæ. — Äóæå ðàäèé

áóâ ïî÷óòè, ùî âñå âîíî ùå ä³º.

— Æìåíüêà íàñ — ò³, õòî ïåðåêîíàíèé, ùî çãàäàí³ âàìè ³íñòèòó-

ö³¿ íå äóæå çàáåçïå÷óþòü ìàñó çíåäîëåíèõ õðèñòèÿíñüêîþ áàäüîð³ñ-

òþ äóø³ é ò³ëà, — â³äêàçàâ óñå òîé ñàìèé ïàí, — íàìàãàºòüñÿ ç³áðàòè

êîøòè, àáè ïðèäáàòè äëÿ âáîãèõ ÿêóñü ¿æó, ÿêåñü ïèòâî òà çàñîáè

äëÿ ï³äòðèìàííÿ òåïëà. Ìè îáèðàºìî äëÿ òàêî¿ ìåòè öåé ïåðåäð³çä-

âÿíèé ÷àñ òîìó, ùî ñàìå íà Ð³çäâî, ÿê íå áóâàº íà æîäíå ³íøå ñâÿòî,

Íóæäà ãðèçå íàéäîøêóëüí³ø, à Äîñòàòîê ïðèíîñèòü íàéá³ëüøå âò³-

õè. Òî ÿêó ñóìó çâîëèòå çàïèñàòè â³ä âàøîãî ³ìåí³?

— Í³ÿêó! — â³äð³çàâ Ñêðÿæ.

— Âè áàæàºòå ïîæåðòâóâàòè àíîí³ìíî?

— ß áàæàþ, ùîá ìåí³ äàëè ñïîê³é, — â³äð³çàâ Ñêðÿæ. — Êîëè

âè âæå ïèòàºòå, ïàíîâå, ÷îãî ÿ áàæàþ, òî öå âàì ìîÿ â³äïîâ³äü. ß é

ñàì íå áàâëþ ñåáå íà Ð³çäâî, ³ íå ìîæó ñîá³ äîçâîëèòè äàâàòè íåðî-

áàì íà âåñåëîù³ òà ðîçâàãè. Íàòîì³ñòü ÿ äàþ íà ï³äòðèìêó çãàäàíèõ

ìíîþ çàêëàä³â — âîíè êîøòóþòü ìåí³ íåìàëî. Íó, à ò³, êîìó âå-

äåòüñÿ çëå â æèòò³, ïîâèíí³ çâåðòàòèñÿ òóäè.

— Áàãàòî õòî íå ìîæå òóäè çâåðíóòèñÿ, à ùå áàãàòî õòî ðàäøå

ïîìðå, í³æ òóäè ï³äå.

— ßêùî âîíè ðàäøå ïîìðóòü, — çàóâàæèâ Ñêðÿæ, — òî êðàùå á

âîíè é ïîâìèðàëè: çàâäÿêè öüîìó ñêîðîòèâñÿ á íàäëèøîê íàñåëåí-

íÿ. Õî÷à — äàðóéòå — ÿ ïðî òàêå áàæàííÿ áàãàòüîõ ÷îìóñü íå ÷óâ.

— Àëå âè ìîãëè á ïåðåêîíàòèñÿ â öüîìó, — çàçíà÷èâ çáèðà÷

êîøò³â.

— Öå íå ìîÿ ñïðàâà, — â³äð³çàâ Ñêðÿæ. — Äîñèòü, ùîá óñÿê çíàâ

ñâîº ä³ëî é íå äîêó÷àâ ³íøèì. Ìîÿ ðîáîòà ïîñò³éíî ïîãëèíàº âåñü

ì³é ÷àñ. Áóâàéòå çäîðîâ³, ïàíîâå!

Ïåðåêîíàâøèñü îñòàòî÷íî, ùî òóò ¿ì í³÷îãî íå äîìîãòèñÿ, çáèðà-

÷³ êîøò³â ï³øëè ñîá³. À Ñêðÿæ âåðíóâñÿ äî òðóä³â ñâî¿õ ³ç êóäè

êðàùîþ äóìêîþ ïðî ñàìîãî ñåáå ³ â êóäè âåñåë³øîìó íàñòðî¿, í³æ òå

áóâàëî ç íèì çàçâè÷àé.

Òèì ÷àñîì òóìàí ³ ï³òüìà ùå ïîãóñò³øàëè, é ïî âóëèö³ ïîá³ãëè

ëþäè ç çàïàëåíèìè ñìîëîñêèïàìè, ïðîïîíóþ÷è ñâî¿ ïîñëóãè: á³ãòè

ïåðåä çàïðÿãàìè êàðåò, ïîêàçóþ÷è äîðîãó. Ñòàðîäàâíÿ âåæà öåðêâè,

÷èé ãðóáèé ñòàðèé äçâ³í çàâæäè õèòðóâàòî ïîçèðàâ óíèç íà Ñêðÿæà

ç ãîòè÷íîãî â³êíà, ñòàëà íåâèäèìà, âèáèâàþ÷è òåïåð, ó õìàðèùàõ,

ãîäèíè é ÷âåðò³ ãîäèí, ³ òî ç òàêèìè òðåìêèìè ïåðåëèâàìè ï³ñëÿ

óäàð³â, í³áè òàì, ó ¿¿ ïåðåìåðçë³é ãîëîâ³, öîêîò³ëè ÿê³ñü çóáè. Ìîðîç

ïðèäàâèâ ³ùå äóæ÷å. Ãåí íà ãîëîâí³é âóëèö³, íà ðîç³ ïîäâ³ð’ÿ, ÿê³ñü

ðîá³òíèêè, ùî ëàãîäèëè ãàçîâ³ ë³õòàð³, ðîçïàëèëè âåëèêå âîãíèùå â

ì³äíîìó êàçàí³, äîâêîëà ÿêîãî âìèòü ç³áðàâñÿ ãóðò ãîëîäðàíö³â ³

õëîï÷àê³â: âîíè ãð³ëè ðóêè é çàõîïëåíî ëóïàëè î÷èìà íà âèñîêå

ïîëóì’ÿ. Íå çàêðó÷åíèé ÿê ñë³ä âîäîã³ííèé êðàí, ùî ïëàêàâ êðàï-

ëÿìè âîäè, ïîíóðî îáìåðçàâ ñîá³, íàáóâàþ÷è âèãëÿäó ãí³òþ÷î¿ áðè-

ëè ëüîäó. Â³ä ÿñêðàâîãî ñâ³òëà â³òðèí, äå ã³ëî÷êè òà ÿãîäè ãîñòðîëè-

ñòó ëóñêîò³ëè â³ä ëàìïîâîãî æàðó, áë³ä³ îáëè÷÷ÿ ïåðåõîæèõ íà ÿêóñü

ìèòü ìîâ ï³äðóì’ÿíþâàëèñÿ. Òîðã³âëÿ ó áàêàë³éíèê³â ³ ïðîäàâö³â

ïòèö³ îáåðíóëàñÿ íà ðîçê³øíèé æàðò — íà òàêó ñëàâíó êðèêëèâó

ðîçâàãó, àæ ïðîñòî íå â³ðèëîñÿ, ÿêèé ìîæóòü ìàòè ç íåþ çâ’ÿçîê

òàê³ íóäí³ çàñàäè âèã³äíîãî òîðãó-ïðîäàæó. Ëîðä-ìåð ó âëàñí³é ðå-

çèäåíö³¿ — ìîãóòíüîìó Ìåíøí-Õàóñ³ — äàâ íàêàç ñâî¿ì ï’ÿòäåñÿ-

òüîì êóõàðÿì òà ëàêåÿì òàê â³äñâÿòêóâàòè Ð³çäâî, ÿê ò³ëüêè ëè÷èòü

ëîðäìåð³âñüê³é ÷åëÿä³, é íàâ³òü êóðäóïåëü êðàâ÷èê, îøòðàôîâàíèé

ìèíóëîãî ïîíåä³ëêà çà òå, ùî áóâ íàïèâñÿ é áèâñÿ äî êðîâ³ íà

âóëèöÿõ, òåïåð ïîì³øóâàâ íà ñâîºìó ãîðèù³ çàâòðàøí³é ïóäèíã, òèì

÷àñîì ÿê éîãî õóäþùà äðóæèíà ç äèòÿì ãàéíóëè êóïèòè òåëÿòèíêè.

Ùå ãóñò³øàâ òóìàí, òî ëþò³øàâ õîëîä. Ïðîíèçëèâèé, óëàçëèâèé,

êóñþ÷èé — ñïðàâæí³é ìîðîç. Êîëè á äîáðÿãà ñâÿòèé Äóíñòàí áóâ

â³äòÿâ Ëèõîìó Äóõîâ³ íîñà äîòîðêîì îòàêî¿ ïîãîäè, à íå çâè÷àéíîþ

ñâîºþ çáðîºþ, òîä³ á â³í óäîñòî¿âñÿ êóäè ãó÷í³øî¿ õâàëè çà òàêèé

ïðåñëàâíèé ïîäâèã. Îäèí ìàëèé âëàñíèê êèðïàòîãî íîñà, îáãðèçå-

íîãî é ïîæîâàíîãî ãîëîäíîþ õîëîäðè´îþ, äîñòîòó ÿê ê³ñòêè áóâà-

þòü ïîãðèçåí³ ñîáàêàìè, ïðèïàâ äî çàìêîâî¿ øïàðèíè, àáè îáäàðó-

âàòè Ñêðÿæà êîëÿäêîþ, àëå ãîñïîäàð, ò³ëüêè-íî çà÷óâ ïåðø³ ðÿäêè:

Áîã äàñòü òîá³, âåñåëèé ïàíå,

Íå á³éñü í³÷îãî òè! —

ÿê ñõîïèòü ë³í³éêó òà ÿê ëÿñíå íåþ, ç òàêèì-òî áîéîâèì çàïàëîì,

ùî íàæàõàíèé êîëÿäíèê óìèòü íàêèâàâ ï’ÿòàìè, äîçâîëèâøè òóìàíîâ³

é ìîðîçó, ùî çðîáèâñÿ òèì ÷àñîì ùå êóñþ÷³øèé, áåçïåðåøêîäíî é

äàë³ çàïîâçàòè ó òó øïàðèíó.

Àæ íàðåøò³ íàñòàâ ÷àñ çà÷èíÿòè êîíòîðó. Çíåõîòÿ Ñêðÿæ ³çë³ç ç³

ñâîãî âèñîêîãî ñò³ëüöÿ é íà ìèãàõ äàâ çíàòè ïðî ôàêò çàêðèòòÿ

ñâîºìó êëåðêîâ³, ùî âæå íåòåðïåëèâèâñÿ ó ñâî¿é êîì³ð÷èí³. Òîé

ìèòòþ çàãàñèâ ñâ³÷êó ³ âæå é êàïåëþõà íàäÿã.

— Çäàºòüñÿ ìåí³, òè õîò³â áè ïðîãóëÿòè çàâòðà âåñü äåíü? —

çàïèòàâ Ñêðÿæ.

— ßêùî öå âàñ ö³ëêîì âëàøòóº, ïàíå.

— Àæ í³ÿê íå âëàøòóº, — çàïåðå÷èâ Ñêðÿæ. — Áî âîíî é íå÷åñíî

òàê. ßêáè ÿ çà öåé òâ³é ïðîãóë âèðàõóâàâ ç òåáå ï³âêðîíè, òè á, ÿ

ïåâåí, ââàæàâ ñåáå ñêðèâäæåíèì.

Êëåðê ò³ëüêè ëåäü ïîì³òíî ïîñì³õíóâñÿ.

— ² âñå æ òàêè, — ïðîâàäèâ Ñêðÿæ, — òè íå ââàæàòèìåø

ñêðèâäæåíèì ìåíå, ÿêùî ÿ îïëà÷ó òîá³ òâ³é ïðîãóë ÿê çâè÷àéíèé

ðîáî÷èé äåíü?

Êëåðê çàçíà÷èâ, ùî òàêå æ áóâàº ò³ëüêè ðàç íà ð³ê.

— Í³ê÷åìíå âèïðàâäàííÿ, ïðèäóìàíå, àáè ëèø êîæíîãî äâàäöÿòü

ï’ÿòîãî ãðóäíÿ ãðàáóâàòè ðîáîòîäàâöÿ! — îáóðèâñÿ Ñêðÿæ, çàñò³áàþ-

÷è ñâîº ïàëüòî ï³ä ñàìå ï³äáîð³ääÿ. — Àëå, çäàºòüñÿ, òîá³ òàêè äóæå

êîðòèòü ïðîãóëÿòè çàâòðà ö³ëèé äåíü. Ùî æ — òîä³ ÿêîìîãà ðàí³øå

ç’ÿâèñü íà ðîáîòó ï³ñëÿçàâòðà.

Êëåðê ïîîá³öÿâ, ùî òàê ³ çðîáèòü, ³ Ñêðÿæ, ùîñü áóðêíóâøè,

âèéøîâ íà âóëèöþ. Êîíòîðó âìèòü çàìêíåíî, ³ êëåðê, çàêóòàâøè

øèþ ñâî¿ì á³ëèì øàðôîì, äîâã³ ê³íö³ ÿêîãî çàòåë³ïàëèñÿ éîìó íèæ-

÷å ïîÿñà (õèçóâàâñÿ, áà÷òå, ùî ìîæå îáõîäèòèñÿ áåç ïàëüòà), ç’¿õàâ

óíèç ïî êîðíã³ëñüê³é êðèæàí³é ã³ðö³, ïðè÷åïèâøèñü ³ççàäó äî õëîï-

÷à÷î¿ âàòàãè, ³ òàê äâàäöÿòü ðàç³â ç’¿õàâ íà ÷åñòü Ñâÿòâå÷îðà, à òîä³

ùîäóõó ïîì÷àâ äî ñâîº¿ äîì³âêè â Êàìäåí-Òàóí, àáè øâèäøå ïîãðà-

òèñü ç³ ñâî¿ìè ä³òêàìè â öþö³-áàáè.

Ñêðÿæ ç’¿â ñâ³é áåçâ³äðàäíèé îá³ä ó ò³é ñàì³é ñâî¿é áåçâ³äðàäí³é

õàð÷³âí³, äå çàâæäè õàð÷óâàâñÿ, ³, ïåðå÷èòàâøè âñ³ ãàçåòè òà

çàíàïàñòèâøè ðåøòó âå÷îðà âèâ÷åííÿì ñâîº¿ ïðèáóòêîâî-âèäàòêîâî¿

êíèãè, ïîäàâñÿ äîäîìó ñïàòè. Ìåøêàâ â³í ó ïîêîÿõ, ùî êîëèñü

íàëåæàëè óïîêîºíîìó éîãî êîìïàíüéîíîâ³. Áóëà òî ïîõìóðà àíô³-

ëàäà ê³ìíàò ó íåîêîâèðíîìó áóäèíêó, ùî äåðñÿ íàãîðó êðóòèì ïî-

äâ³ð’ÿì, ñòàþ÷è ÷èì âèùå, òèì íèæ÷èì, ³ â³í íàñò³ëüêè çëåöüêî

âïèñóâàâñÿ ó öå ïîäâ³ð’ÿ, àæ íàïðîøóâàëàñÿ äóìêà, í³áè â³í, áóâøè

êîëèñü áóäèíêîì-õëîï÷àêîì, çàá³ã ñþäè, ãðàþ÷èñü ó ï³æìóðêè ç

³íøèìè áóäèíêàìè, òà é çàáóâ, ÿê éîãî âèáðàòèñÿ çâ³äñ³ëÿ. Íèí³

áóäèíîê óæå òðîõè ïîñòàð³â ³ âèãëÿäàâ äîñèòü ìîòîðîøíî, áî, êð³ì

Ñêðÿæà, í³õòî â íüîìó íå æèâ; ³íø³ ê³ìíàòè âñ³ çäàâàëèñÿ ï³ä êîí-

òîðè. Íà ïîäâ³ð’¿ áóëî òàê òåìíî, ùî íàâ³òü Ñêðÿæ, êîòðèé çíàâ òóò

êîæåí êàì³í÷èê, ïåðåñóâàâñÿ ìàéæå íàâïîìàöêè. Òóìàí ³ç ìîðîçîì

òàê íàëÿãëè íà ñòàð³ ÷îðí³ âîðîòà áóäèíêó, ùî çäàâàëîñÿ, ÷è òî íå

ëèõèé Äóõ Íåãîäè óñ³âñÿ òàì, ïîíóðî ïðî ùîñü ðîçì³ðêîâóþ÷è íà

öüîìó ëþäñüêîìó ïîðîç³.

Íó, à òåïåð ñòîñîâíî ìîëîòêà íà äâåðÿõ. Ìîæíà ç ïåâí³ñòþ ñòâåð-

äæóâàòè, ùî í³÷îãî íåçâè÷àéíîãî â íüîìó íå áóëî, — îòî é ò³ëüêè,

ùî äóæå âåëèêèé. Ôàêò ³ òå, ùî Ñêðÿæ áà÷èâ òîãî ìîëîòêà ùîäíÿ,

âðàíö³ é óâå÷åð³, ñê³ëüêè æèâ ó öüîìó áóäèíêó. À ùå ìîæíà âïåâ-

íåíî ñêàçàòè, ùî Ñêðÿæ àæ í³ÿê íå á³ëüøå áóâ ñõèëüíèé äî òîãî,

ùî íàçèâàþòü ôàíòàç³ºþ, í³æ áóäü-êîòðèé ³íøèé ÷îëîâ³ê ó ì³ñò³

Ëîíäîí³, âêëþ÷íî íàâ³òü (ÿêùî ò³ëüêè ìîæíà ïðèïóñòèòèñÿ òàêîãî

çóõâàëîãî ïðèïóùåííÿ) ç óñ³ì ìóí³öèïàë³òåòîì

, ç îëäåðìåíàìè òà

âñ³ìà ÷ëåíàìè ã³ëüä³é

. Äî òîãî æ íå çàéâå áóäå çàòÿìèòè, ùî Ñêðÿæ,

â³äêîëè òîãî íàäâå÷³ðêà áóâ çãàäàâ ïðî êîí÷èíó ñâîãî êîëèøíüîãî

êîìïàíüéîíà ñ³ì ðîê³â òîìó, á³ëüøå ïðî Ìåðãëåÿ í³ ðàçó é íå ïîäó-

ìàâ. ² òîä³ õàé õòî-íåáóäü ïîÿñíèòü ìåí³, êîëè çìîæå, ÿê âîíî òàê

ñòàëîñÿ, ùî Ñêðÿæ, óñòðîìèâøè êëþ÷à ó äâåðíèé çàìîê, ïîáà÷èâ ó

òîìó ìîëîòêîâ³ — íå ñïîñòåð³ãøè, ùîá íà î÷àõ ó íüîãî ùîñü òàì

áåçïîñåðåäíüî çì³íþâàëîñÿ, — íå ìîëîòêà, à îáëè÷÷ÿ ñòàðîãî Ìåðã-

ëåÿ!

Ìåðãëåºâå îáëè÷÷ÿ… Âîíî íå áóëî îïîâèòå íåïðîíèêíîþ ò³ííþ,

ïîä³áíî äî ³íøèõ ïðåäìåò³â ó äâîð³, à ñâ³òèëîñÿ ìîòîðîøíî-ïðèìàð-

íèì ñÿéâîì, íåíà÷å ãíèëèé îìàð ó òåìíîìó ëüîõó. Íå áóëî âîíî í³

ñåðäèòå, í³ ëþòå, à äèâèëîñÿ íà Ñêðÿæà, ÿê çàçâè÷àé êîëèñü äèâèâ-

ñÿ æèâèé Ìåðãëåé: ï³äíÿâøè ïðèìàðí³ îêóëÿðè íà ñâîãî ïðèìàðíî-

Ìóí³öèïàë³òåò — (â³ä í³ì. Munizipàlität ç ëàò. — ìóí³öèï³ÿ) îðãàí ì³ñöåâîãî

ñàìîâðÿäóâàííÿ, à òàêîæ áóäèíîê, ó ÿêîìó â³í ì³ñòèòüñÿ.

Ã³ëüä³ÿ — (â³ä í³ì. Gilde — êîðïîðàö³ÿ, îá’ºäíàííÿ). Ó Çàõ³äí³é ªâðîï³ çà

ñåðåäíüîâ³÷÷ÿ: åêîíîì³÷íå, ïîë³òè÷íå ÷è ðåë³ã³éíå îá’ºäíàííÿ, ÿêå çàõèùàëî

³íòåðåñè ³ öåõîâ³ ïðèâ³ëå¿ ñâî¿õ ÷ëåí³â.

ãî ëîáà. Âîëîññÿ éîãî äèâíî âîðóøèëîñÿ, í³áè â³ä ïîäèõó ÷è âèñõ³ä-

íîãî ñòðóìåíÿ ãàðÿ÷îãî ïîâ³òðÿ, à î÷³, õî÷ ³ øèðîêî ðîçïëþùåí³,

ëèøàëèñü àáñîëþòíî íåðóõîì³. Â³ä öüîãî, òà ùå â³ä ìåðòâîòíî-ñè-

íüîãî çàáàðâëåííÿ, âîíî âèãëÿäàëî æàõëèâèì, àëå òîé éîãî æàõ ñòâî-

ðþâàâñÿ, çäàâàëîñü, íå ñàìèì îáëè÷÷ÿì, íå éîãî âîëåþ, ñèëîþ ÷è

âèðàçîì, à ÷èìîñü íåâèäèìèì ³ ïîòîéá³÷íèì.

Òà êîëè Ñêðÿæ ïèëüí³øå ïðèäèâèâñÿ äî ïðîÿâè, âîíà çíîâó

ñòàëà ìîëîòêîì.

ßêáè ìè ñêàçàëè, ùî â³í íå çëÿêàâñÿ ÷è ùî êðîâ éîìó íå ïîõîëîëà

â³ä ñòðàõ³òëèâîãî â³ä÷óòòÿ, íå çíàíîãî çìàëêó, òî áóëà á íåïðàâäà.

Àëå Ñêðÿæ çíîâó âçÿâñÿ çà êëþ÷à, ÿêîãî áóâ ïîëèøèâ, óïåâíåíî

éîãî êðóòíóâ, óâ³éøîâ ³ çàïàëèâ ñîá³ ñâ³÷êó.

Îäíà÷å, ïåðø í³æ çà÷èíèòè äâåð³, â³í òàêè çàâàãàâñÿ íà ìèòü, à

êîëè â³ä÷èíÿâ, ñïî÷àòêó îáåðåæíî çàçèðíóâ äîñåðåäèíè, îò í³áè

õîò³â äîïåâíèòèñÿ, ÷è íå ñòèð÷èòü Ìåðãëåºâà ê³ñêà àæ ó â³òàëüíþ.

Àëå ç äðóãîãî áîêó äâåðåé í³÷îãî òàêîãî íå áóëî, à âèäí³ëè ñàì³

ëèøå ãâèíòè ³ ãàéêè, íà ÿêèõ òðèìàâñÿ ìîëîòîê. Òîæ â³í ò³ëüêè

ñêàçàâ: “Òüõó-òüõó!” — é çàõðÿñíóâ äâåð³.

Ãóê â³ä óäàðó äâåðåé ïðîêîòèâñÿ ïî áóäèíêó ãðîìîì. Óñ³ ê³ìíà-

òè íàãîð³ é óñ³ áàðèëà ó ëüîõàõ âèíîòîðã³âöÿ â³äãóêíóëèñÿ áàãàòîãî-

ëîñèìè ëóíàìè òà â³äëóíêàìè. Õî÷à Ñêðÿæ áóâ íå ç òèõ, êîãî ìîæ-

íà çàëÿêàòè ëóíîþ. Â³í çàìêíóâ äâåð³, ïåðåéøîâ ÷åðåç â³òàëüíþ é

ïî÷àëàïàâ íàãîðó ñõîäàìè — ³ òî ïîâîëåíüêè, áî íà õîäó çí³ìàâ ç³

ñâ³÷êè íàãàð.

Ìîæíà âåëüìè ïðèáëèçíî ðîçâîäèòèñÿ ïðî ïðèâ³ëëÿ äîáðèõ ñòàðèõ

ñõîä³â, ìîâëÿâ, íèìè ëåãêî âè¿äå íàãîðó ö³ëà êàðåòà, çàïðÿæåíà

øåñòåðèêîì êîíåé, — âñå îäíî ùî êð³çü ÿêèé-íåáóäü íåäîïå÷åíèé

ãëåâêèé ïàðëàìåíòñüêèé çàêîí. Àëå ÿ âîë³þ íàïîëÿãòè ñàìå íà òîìó,

ùî âè á ìîãëè âèïåðòè íàãîðó ïî òèõ ñõîäàõ íàâ³òü êàòàôàëê, ïðè÷îìó

â³í ïðîéøîâ áè, íå çà÷åïèâøèñü í³äå çà æîäíó ñò³íó, íàâ³òü áîêîì,

ÿêáè ïîâåðíóòè éîãî ãîëîáëÿìè äî ñò³íè, à äâåðöÿòàìè — äî

áàëþñòðàäè, — áî øèðèíè òóò áóëî, ÿê äëÿ ö³º¿ ñïðàâè, ùå é ç

äîáðèì çàïàñîì. ² ÷è íå òîìó Ñêðÿæåâ³ íàâ³÷ ïðèìàðèëîñÿ, í³áè

ïåðåä íèì ó òåìðÿâ³ ñàì ñîáîþ ðóõàºòüñÿ êàòàôàëê! Ï³âäåñÿòêà

ãàçîâèõ ë³õòàð³â ç âóëèö³ íàâðÿä ÷è êèäàëè äîñèòü ñâ³òëà íà ò³ ñõîäè,

òîæ ìîæåòå óÿâèòè, ùî Ñêðÿæ ï³ðíóâ ó ïðîñòî êðîì³øí³é ìîðîê.

Àëå Ñêðÿæ ÷àëàïàâ ñîá³, ³ ÷õàòè éîìó áóëî íà áðàê ñâ³òëà. Òåì-

ðÿâà äåøåâøà, é òîìó â³í â³ääàâàâ ¿é ïåðåâàãó. Àëå ïåðø í³æ çà÷è-

íèòè çà ñîáîþ âàæê³ äâåð³, â³í ïðîéøîâ ïî âñ³õ ñâî¿õ ïîêîÿõ, àáè

ïåðåêîíàòèñÿ, ÷è âñå ãàðàçä. Â³í ³ùå íàäòî äîáðå ïàì’ÿòàâ òå îáëè÷-

÷ÿ çàì³ñòü ìîëîòêà, òîæ êðàùå áóëî âñå ïåðåâ³ðèòè.

Â³òàëüíÿ, ñïàëüíÿ, êîì³ð÷èíà. Âñ³ ïîêî¿, ÿê ³ ìàëî áóòè. Í³êîãî

íåìàº í³ ï³ä ñòîëîì, í³ ï³ä äèâàíîì; íåâåëè÷êèé âîãîíü ãîðèòü ó

êàì³í³; ëîæêà é ìèñêà íàïîõâàò³; ìàëåíüêà êàñòðóëüêà ç òåïëîþ

êàøåþ ï³ä³ãð³âàºòüñÿ íà êàì³íîâ³é ïîëèö³ (Ñêðÿæ ¿â òåïëå íà í³÷

â³ä çàñòóäè). Í³êîãî ï³ä ë³æêîì, í³êîãî â òóàëåò³, í³êîãî â éîãî

õàëàò³, ùî âèñ³â ó ÿê³éñü ï³äîçð³ë³é ïîç³ íà ñò³í³. Êîì³ð÷èíà — ÿê

çàâæäè. Ñòàðà êàì³íîâà ðåø³òêà, ñòàð³ ÷åðåâèêè, äâà êîøèêè íà

ðèáó, óìèâàëüíèê íà òðüîõ í³æêàõ ³ êî÷åðãà.

Ö³ëêîì çàäîâîëåíèé îãëÿäèíàìè, â³í çà÷èíèâ äâåð³, à òîä³ ùå é

çàìêíóâ ¿õ — àæ íà äâà îáåðòè êëþ÷à, ÷îãî çàçâè÷àé í³êîëè íå

ðîáèâ. Îòàê óáåçïå÷èâøèñü â³ä íåñïîä³âàíîê, ñêèíóâ øàðôà, îäÿãíóâ

õàëàòà é âçóâ êàïö³, òîä³ íàñóíóâ íà ãîëîâó í³÷íîãî êîâïàêà é ñ³â

ï³ä êàì³íîì ¿ñòè ñâîþ êàøó.

Âîãîíü ëåäâå äèõàâ — í³ùî â òàêó õîëîäíó í³÷. Òîæ Ñêðÿæ

ìóñèâ ïðèñóíóòèñÿ çîâñ³ì áëèçüêî äî êàì³íà é íàâ³òü íàõèëèòèñÿ,

ùîá â³ä÷óòè áîäàé íàéëåãøèé ïîäèõ òåïëà â³ä ò³º¿ æìåíüêè ïàëèâà.

Êàì³í áóâ ñòàðèé, çìóðóâàâ éîãî äàâíî êîëèñü ÿêèéñü ãîëëàíäñüêèé

êóïåöü, îáë³ïèâøè ç óñ³õ áîê³â õèìåðíèìè ãîëëàíäñüêèìè êàõëÿìè,

ïîêëèêàíèìè ³ëþñòðóâàòè Ñâÿòå Ïèñüìî. Áóëè æ òàì ³ Êà¿íè ç

Àâåëÿìè, é ôàðàîíîâ³ äî÷êè, é öàðèö³ Ñàâñüê³, é àíãåëè-â³ñíèêè

ñïóñêàëèñÿ íà ïîä³áí³ äî ïåðèí õìàðè, Àâðààìè, Âàëòàñàðè, àïîñòîëè

â³äïëèâàëè â ìîðå íà ñîóñíèêàõ, îäíå ñëîâî, ñîòí³ òèõ ïîñòàòåé

ìîãëè ïðèòÿãàòè äî ñåáå éîãî äóìêè — ³ âñå îäíî îáëè÷÷ÿ Ìåðãëåÿ,

ÿêèé ïîìåð ñ³ì ðîê³â òîìó, ïðîñòóïèëî êð³çü óñå òå, ìîâ ïàòåðèöÿ

äðåâíüîãî ïðîðîêà, é óñå ïîãëèíóëî. Êîëè á êîæíà ãëàäåíüêà êàõëÿ

òà áóëà ñïî÷àòêó ÷èñòà, íåçàìàëüîâàíà é ìàëà ñèëó ñòâîðþâàòè íà

ñâî¿é ïîâåðõí³ ÿêóñü êàðòèíêó ç õàîòè÷íèõ óðèâê³â Ñêðÿæåâèõ äó-

ìîê, òî íà êîæí³ñ³íüê³é ç òèõ êàõë³â âèìàëþâàëàñÿ á êîï³ÿ ãîëîâè

ñòàðîãî Ìåðãëåÿ.

— Äóðíèö³! — áóðêíóâ Ñêðÿæ ³ çàõîäèâ ïî ê³ìíàò³.

Ïðîéøîâøèñü ê³ëüêà ðàç³â òóäè-ñþäè, ñ³â çíîâó. Ïîêëàâ ãîëîâó

íà ñïèíêó êð³ñëà, ³ òóò éîãî ïîãëÿä âèïàäêîâî çóïèíèâñÿ íà äçâîí³,

ùî çâèñàâ ç³ ñòåë³: öèì äçâîíîì äàâíî âæå í³õòî íå êîðèñòóâàâñÿ,

àëå â³í ìàâ çâ’ÿçîê, äëÿ ÿêî¿ñü çàáóòî¿ íèí³ ìåòè, ç îäí³ºþ ê³ìíàòîþ

íà íàéâèùîìó ïîâåðñ³ áóäèíêó. ßê æå çäèâóâàâñÿ Ñêðÿæ, ³ ñïîâíèâñÿ

äèâíèì, íåçáàãíåííèì ñòðàõîì, êîëè ïîì³òèâ, ùî òîé äçâ³í ïî÷èíàº

ðîçõèòóâàòèñÿ. Ñïî÷àòêó òàê ëåãåíüêî, ùî ìàéæå é íå ÷óòè áóëî

í³ÿêîãî çâóêó, àëå íåçàáàðîì çàäçâîíèâ, çàáàìêàâ óæå ãó÷íî, ëóíêî,

³ éîìó çàâòîðóâàëè óñ³ äçâîíè â áóäèíêó.

Öå ïðîòðèâàëî ç ï³âõâèëèíè, ÷è ç õâèëèíó, à çäàëîñÿ — ãîäèíó.

Äçâîíè ÿê çàêàëàíòèðèëè ðàçîì, òàê ðàçîì ³ çìîâêëè. À ï³ñëÿ íèõ

çàáðÿæ÷àëî ùîñü çàë³çíå, äåñü ãëèáîêî âíèçó — îò í³áè õòîñü âîëî÷èâ

âàæêîãî ëàíöþãà ïî áàðèëàõ ó ëüîõó âèíîòîðã³âöÿ. ² òóò Ñêðÿæåâ³

çãàäàëèñÿ áàéêè ïðî òå, ùî êîëè â áóäèíêó ç’ÿâëÿþòüñÿ ïðèâèäè,

âîíè çàçâè÷àé âîëî÷àòü çà ñîáîþ ëàíöþãè.

Îñü ³ç ãóðêîòîì ðîç÷àõíóëèñÿ äâåð³ ëüîõó. Áðÿæ÷àííÿ äîëèíóëî

âæå ãó÷í³øå, ç íèæí³õ ïîâåðõ³â. Òîä³ çàáðÿæ÷àëî âãîðó ïî ñõîäàõ…

Îñü âîíî íàáëèæàºòüñÿ âæå ïðîñòî äî éîãî äâåðåé…

— Âñå îäíî äóðíèö³! — ñêàçàâ Ñêðÿæ. — ß â öå íå ïîâ³ðþ.

Îäíàê â³í çáë³ä, êîëè òå ëàíöþãîâå áðÿæ÷àííÿ, íå çóïèíÿþ-

÷èñü, ïðîíèêëî êð³çü âàæê³ äâåð³ é óâ³éøëî äî ê³ìíàòè, ïîñòàâøè

ïåðåä éîãî î÷èìà. Êîëè âîíî óâ³éøëî, ïðèãàñëå ïîëóì’ÿ ÿñêðàâî

ñïàëàõíóëî, ï³äñêî÷èâøè âãîðó, îò í³áè êðèêíóëî: “ß çíàþ éîãî! Öå

äóõ Ìåðãëåÿ!” — ³ çíîâ îïàëî.

Òàê, òå ñàìå îáëè÷÷ÿ, ãåòü òå ñàìå. Ìåðãëåé ç éîãî ê³ñêîþ, ó

çâè÷àéí³é ñâî¿é êàì³çåëüö³, òðèêî é ÷îá³òêàõ, ³ êèòè÷êè íà ÷îá³òêàõ

íàñòîâáóð÷åí³, ÿê ³ òà ê³ñêà, ³ ïîëè ñóðäóòà, é âîëîññÿ íà ãîëîâ³.

Ëàíöþã, ùî Ìåðãëåé âîëî÷èâ çà ñîáîþ, çàìèêàâñÿ ó íüîãî íà ïîÿñ³.

Òà ùå é ÿêèé äîâãèé ëàíöþã: îáâèâàâñÿ âêðóã ñâîãî âëàñíèêà, íà÷å

õâ³ñò, à ëàíêàìè éîãî áóëè (Ñêðÿæ äîáðå öå ðîçäèâèâñÿ) øóõëÿäè

äëÿ ãðîøåé, êëþ÷³, âèñÿ÷³ çàìêè, ãðîñáóõè, äîêóìåíòè é âàæê³,

îêóò³ çàë³çîì ãàìàíö³. Ò³ëî Ìåðãëåºâå áóëî ïðîçîðå, òàê ùî Ñêðÿæ,

ðîçäèâëÿþ÷èñü éîãî é ïðîçèðàþ÷è êð³çü êàì³çåëüêó, ì³ã áà÷èòè

íàâ³òü äâà ´óäçèêè íà íàñïèíí³é ÷àñòèí³ ñóðäóòà.

Ñêðÿæ ÷àñòî ÷óâàâ, ùî â Ìåðãëåÿ íåìàº íóòðîù³â, à òåïåð ³

ïåðåêîíàâñÿ ó öüîìó, õî÷à äîñ³ â òàêå íå â³ðèâ.

Í³, íå â³ðèâ â³í ó öå íàâ³òü òåïåð. Õî÷à äèâèâñÿ íà ïðèâèäà é

êð³çü ïðèâèäà, ùî ñòîÿâ ïåðåä íèì; õî÷à â³ä÷óâàâ, ÿê õîëîíå êðîâ

ï³ä ä³ºþ ìåðòâîòíî-õîëîäíèõ î÷åé ïðîÿâè; õî÷à ðîçäèâèâñÿ íàâ³òü

áóäîâó òêàíèíè ñêëàäåíî¿ õóñòî÷êè, ÿêîþ áóëî ï³äâ’ÿçàíå äî ãîëîâè

ãîñòåâå ï³äáîð³ääÿ (à ïåðøî¿ ìèò³ â³í ò³º¿ ïîâ’ÿçêè íå çàââàæèâ), —

ïîïðè âñå öå Ñêðÿæ çàòÿòî íå â³ðèâ, íå äîâ³ðÿþ÷è âëàñíèì î÷àì ³

çàïåðå÷óþ÷è áà÷åíå.

— Íó, ÷îãî òè? — çàïèòàâ Ñêðÿæ, õîëîäíî ³ â’¿äëèâî, ÿê çàâæäè. —

×îãî òîá³ â³ä ìåíå òðåáà?

— Áàãàòî ÷îãî! — ïðîìîâèâ ãîëîñ — áåçïåðå÷íî, Ìåðãëå¿â.

— Õòî òè?

— Çàïèòàé êðàùå, õòî ÿ áóâ.

— Òî õòî æ òè áóâ? — ï³äâèùèâ ãîëîñ Ñêðÿæ. — Òè, ÿê äëÿ ò³í³,

çàíàäòî ïðèìõëèâèé.

Â³í õîò³â ñêàçàòè “ÿê íà ò³íü”, àëå âæèâ “äëÿ”, ÿêå çäàëîñÿ éîìó

á³ëüø ï³äõîæèì.

— Çà æèòòÿ ÿ áóâ òâî¿ì êîìïàíüéîíîì, Äæåéêîáîì Ìåðãëåºì.

— À òè ìîæåø… òè ìîæåø ñ³ñòè? — çàïèòàâ Ñêðÿæ, êðèòè÷íî

éîãî ðîçãëÿäàþ÷è.

— Ìîæó.

— Òî ñÿäü.

Ñêðÿæ ïîñòàâèâ öå çàïèòàííÿ, áî ñóìí³âàâñÿ, ÷è òàêèé ïðîçîðèé

äóõ ñïðîìîæíèé ñ³ñòè â êð³ñëî, é â³ä÷óâàâ ùî, ó âèïàäêó òàêî¿

íåñïðîìîæíîñò³ äîâåäåòüñÿ ïðèõ³äüêîâ³ ç³çíàòèñÿ â ÷îìóñü òàêîìó,

â ÷îìó ç³çíàâàòèñÿ â³í íå õîò³â áè. Àëå äóõ ñ³â íà ïðîòèëåæíèé êðàé

êàì³íà, í³áè ö³ëêîì áóâ çâè÷íèé òàêå ðîáèòè.

— Òè â ìåíå íå â³ðèø, — âèñíóâàâ Äóõ.

— Òàêè íå â³ðþ, — ï³äòâåðäèâ Ñêðÿæ.

— ßêèõ ³ùå òîá³ òðåáà äîêàç³â ìîº¿ ñïðàâæíîñò³, êð³ì ñâ³ä÷åíü

òâî¿õ ÷óòò³â?

— Íå çíàþ, — ïðèçíàâñÿ Ñêðÿæ.

— ×îìó òè íå â³ðèø ñâî¿ì î÷àì ³ âóõàì?

— À òîìó, — â³äêàçàâ Ñêðÿæ, — ùî íà íèõ ³ íàéìåíøà äð³áíèöÿ

âïëèâàº. Íåâåëè÷êèé ðîçëàä øëóíêó — ³ âæå î÷³ áà÷àòü íå òå, à âóõà

íå òå ÷óþòü. Îòæå, òè ìîæåø âèÿâèòèñÿ íåïåðåòðàâëåíèì øìàòî÷êîì

ÿëîâè÷èíè, ëÿïêîþ ã³ð÷èö³, êðèõòîþ ñèðó, ÷àñòèíîþ íåäîïå÷åíî¿

êàðòîïëèíè. Îòæå, õî÷ áè ÷èì òè áóâ, à â òîá³ á³ëüøå ï³äëèâè, í³æ

ìîãèëè!

Ñêðÿæ í³êîëè íå áóâ îñîáëèâî ñõèëüíèé äî â³äïóñêàííÿ æàðòèê³â

³ âæå æ í³ÿê íå ïî÷óâàâñÿ â äóø³ äîòåïíèêîì. Êîëè ïî ïðàâä³, òî

â³í íàìàãàâñÿ æàðòóâàòè, àáè ò³ëüêè â³äâåðíóòè ñâîþ óâàãó â³ä

æàõëèâîãî é ïðèáîðêàòè ïî÷óòòÿ æàõó â ñîá³, àäæå ïðèâèä³â ãîëîñ

ïðîíèçóâàâ éîãî äî ê³ñòêîâîãî ìîçêó.

Ñêðÿæ â³ä÷óâàâ, ùî â³í, êîëè áîäàé õâèëèíó ïîñèäèòü ìîâ÷êè,

äèâëÿ÷èñü ó ò³ îñêë³ë³ íåçìèãí³ î÷³, ìîæå ëåãêî çáîæåâîë³òè. Àäæå

áóëî ùå ùîñü âåëüìè ñòðàõ³òëèâå ó òîìó, ùî ïðèâèäîì ðóõàëà ÿêàñü

éîãî âëàñíà ïåêåëüíà àòìîñôåðà. Õî÷à ñàì Ñêðÿæ ¿¿ é íå â³ä÷óâàâ,

àëå â öüîìó ìîæíà áóëî íå ñóìí³âàòèñÿ, áî õî÷à Äóõ ñèä³â çîâñ³ì

íåïîðóøíî, éîãî âîëîññÿ, ïîëè é êèòè÷êè âñå òàê ñàìî âîðóøèëèñÿ,

îò í³áè ¿õ ï³ä³éìàëî ãàðÿ÷å ïîâ³òðÿ ç ÿêî¿ñü ïå÷³.

— Òè áà÷èø îñü öþ çóáî÷èñòêó? — çàïèòàâ Ñêðÿæ, õóòêî ïîâå-

ðòàþ÷èñü, ³ç çàçíà÷åíî¿ âèùå ïðè÷èíè, äî òàêòèêè íàïàäó; â³í â³ä-

÷àéäóøíî áàæàâ, áîäàé íà ìèòü, â³äâåðíóòè â³ä ñåáå îòîé ïîãëÿä,

â³ä ÿêîãî ìîæíà áóëî ñêàì’ÿí³òè.

— Áà÷ó, — â³äïîâ³â Äóõ.

— Òè æ íå äèâèøñÿ íà íå¿, — äîð³êíóâ Ñêðÿæ.

— Àëå âñå îäíî áà÷ó, — â³äêàçàâ Äóõ.

— Ãàðàçä, — ïîãîäèâñÿ Ñêðÿæ. — Îòæå, õàé-íî ÿ ïðîêîâòíó ¿¿, ³

äî ê³íöÿ äí³â ìî¿õ ìåíå ðîçäèðàòèìå ëåã³îí ëèõèõ äóõ³â, ³ âñ³ âîíè

áóäóòü ñòâîðåí³ ìíîþ. Äóðíèö³, ñêàæó ÿ òîá³! Äóðíèö³!

Ïî÷óâøè öå, Äóõ çàâèâ — òà òàê æàõëèâî, ùå é çàòðÿñ ñâî¿ì

ëàíöþãîì ³ç òàêèì ìîòîðîøíèì òà ñòðàõ³òëèâèì áðÿæ÷àííÿì, ùî

Ñêðÿæ ç îñòàíí³õ ñèë óï’ÿâñÿ ïàëüöÿìè â áèëüöÿ êð³ñëà, àáè íå

çíåïðèòîìí³òè. Àëå æàõ éîãî íåçì³ðíî çð³ñ, êîëè ôàíòîì ñêèíóâ

ñâîþ ïîâ’ÿçêó ç ãîëîâè, îò í³áè éîìó â ïðèì³ùåíí³ ñòàëî íàäòî

òåïëî, ³ ñï³äíÿ ùåëåïà â³äâàëèëàñÿ, âïàëà éîìó íà ãðóäè!

Òóò Ñêðÿæ áóõíóâñÿ íà êîë³íà é áëàãàëüíî ï³äí³ñ äî îáëè÷÷ÿ

ñòóëåí³ ÷îâíèêîì äîëîí³.

— Çìèëóéñÿ! — ñêðèêíóâ â³í. — Íàâ³ùî, î ñòðàõ³òëèâà ïðîÿâî,

òè ìó÷èø ìåíå?

— Ëþäèíî ñóºòíîãî ðîçóìó! — â³äêàçàâ Äóõ. — Òè â³ðèø ó ìåíå

÷è í³?

— Â³ðþ! — âèäèõíóâ Ñêðÿæ. — Ìóøó â³ðèòè. Àëå íàâ³ùî âè,

äóõè, áëóêàºòå ïî çåìë³? É ÷îãî òè ïðèéøîâ äî ìåíå?

— Â³ä êîæíî¿ ëþäèíè âèìàãàºòüñÿ, — ïîÿñíèâ Ïðèâèä, — ùîá

âîíà, ðàçîì ³ç äóõîì, ùî ñèäèòü ó í³é, áàãàòî õîäèëà ïîì³æ ³íøèõ

ëþäåé, ìàíäðóâàëà ïî âñ³õ êðàÿõ, à êîëè òîé äóõ ùå çà æèòòÿ ëþäèíè

íå íàõoäèòüñÿ, íå íàìàíäðóºòüñÿ, òî éîãî ïðèð³êàþòü ðîáèòè öå

ï³ñëÿ ñìåðò³. Òàêà òîìó äóõîâ³ ïîêóòà: áëóêàòè ïî ñâ³òó — î, ãîðå

ìåí³! — é ñâ³äêóâàòè, äî ÷îãî â³í óæå íå ìîæå áóòè ïðè÷åòíèé, õî÷à

ì³ã áè ïðè÷àñòèòèñÿ, ùå êîëè ïåðåáóâàâ íà çåìë³, ì³ã áè ñòàòè öèì

ùàñëèâèé!

² çíîâó ïðèâèä çàãîëîñèâ, çàáðÿæ÷àâ ñâî¿ì ëàíöþãîì, çàëàìóþ÷è

ïðèìàðí³ ðóêè.

— Òè â êàéäàíàõ, — ñêàçàâ Ñêðÿæ, òðåìòÿ÷è. — Ïîÿñíè, ÷îìó.

— ß íîøó òîãî ëàíöþãà, ÿêîãî âèêóâàâ çà æèòòÿ, — â³äïîâ³â

Äóõ. — Áî æ ÿ âèêîâóâàâ éîãî, ëàíêà çà ëàíêîþ, ìåòð çà ìåòðîì, ÿ

ñàì îïåð³çóâàâñÿ íèì ç ñâîº¿ äîáðî¿ âîë³, à òåïåð íîøó éîãî, òåæ ç

ìîº¿ âëàñíî¿ äîáðî¿ âîë³. Íåâæå òå, ç ÷îãî éîãî ñêîâàíî, òàêà äèâèíà

äëÿ òåáå?

Ñêðÿæà òðóñèëî äóæ÷å é äóæ÷å.

— ×è, ìîæå, òè õîò³â áè çíàòè, — ïðîâàäèâ Äóõ, — ÿê³ çàââàæêè

é çàâäîâæêè ò³ ïóòà, ÿê³ íîñèø òè ñàì? Ùå ñ³ì Ñâÿòâå÷îð³â òîìó

òâ³é ëàíöþã áóâ íå êîðîòøèé ³ íå ëåãøèé çà îöåé ì³é. À â³äòîä³ òè

ñò³ëüêè òðóäèâñÿ, ùîáè çðîáèòè éîãî ùå äîâøèì òà âàæ÷èì. Òè

âèêóâàâ ñîá³ âàæåçíå ëàíöþæèùå!

Ñêðÿæ ðîççèðíóâñÿ äîâêîëà ñåáå ïî ï³äëîç³, ãîòîâèé ïîáà÷èòè

ï’ÿòäåñÿò ÷è é ø³ñòäåñÿò ñàæí³â ñêðó÷åíîãî çàë³çíîãî òðîñà, àëå í³÷îãî

òàêîãî íå âçäð³â.

— Äæåéêîáå! — çàáëàãàâ â³í. — Ñòàðèé Äæåéêîáå Ìåðãëåþ!

Ðîçêàæè ìåí³ á³ëüøå. Âò³ø ìåíå, Äæåéêîáå!

— ß íå ìîæó âä³ëèòè òîá³ âò³õè, — â³äêàçàâ Äóõ. — Âò³õà íàäõî-

äèòü ³ç ³íøèõ öàðèí, Åáåíåçåðå Ñêðÿæå, ³ ïðèíîñÿòü ¿¿ ³íø³ ïîñëàí-

ö³ äî ëþäåé ³íøîãî ñêëàäó é ëàäó. Íå ìîæó ÿ ðîçïîâ³ñòè òîá³ é ïðî

ìî¿ áàæàííÿ. Áî ìåí³ äîçâîëåíî äóæå é äóæå íåáàãàòî. ß íå ñì³þ

í³äå çàòðèìàòèñÿ, í³äå íå ñì³þ ïåðåïî÷èòè, í³äå íå ñì³þ çàëèøèòè-

ñÿ. Çà æèòòÿ — ñëóõàé ìåíå óâàæíî! — ì³é äóõ í³êîëè íå âèõîäèâ çà

âóçüê³ ìåæ³ íàøî¿ ì³íÿéë³âñüêî¿ íîðè, í³êîëè íå øèðÿâ ïîçà òèìè

ìåæàìè, òîæ íèí³ ïåðåä³ ìíîþ ëåæàòü âèñíàæëèâ³ ìàíäðè!

Ñêðÿæ ìàâ çâè÷êó ùîðàçó, ÿê íàä ÷èìîñü çàäóìàºòüñÿ, çàêëàäàòè

ðóêè â êèøåí³ ñâî¿õ øòàí³â. Îáì³ðêîâóþ÷è Äóõîâ³ ñëîâà, â³í ³ íèí³

òàê çðîáèâ, àëå ïðè öüîìó íå ï³äâ³â ïîãëÿäó é íå ï³äíÿâñÿ ç êîë³í.

— Ëèáîíü, òè, Äæåéêîáå, áóâ äóæå çàáàðíèé ó öèõ ñâî¿õ ìàíäðàõ, —

çàóâàæèâ Ñêðÿæ, ä³ëîâèòî, àëå âîäíî÷àñ ñìèðåííî é øàíîáëèâî.

— Çàáàðíèé! — ëóíîþ ïîâòîðèâ Äóõ.

— Ñ³ì ðîê³â, ÿê ïîìåð, — ðîçì³ðêîâóâàâ Ñêðÿæ. — ² âåñü öåé

÷àñ ìàíäðóâàâ!

— Òàê, âåñü öåé ÷àñ, — ï³äòâåðäèâ Äóõ. — Áåç ïåðåïî÷èíêó, áåç

ìèðó â äóø³. Íåñê³í÷åííà ìóêà ãðèçîò.

— À ÿê øâèäêî òè ïåðåñóâàºøñÿ? — ïîö³êàâèâñÿ Ñêðÿæ.

— Íà êðèëàõ â³òðó, — â³äïîâ³â Äóõ.

— Ïåâíå, çà ñ³ì ðîê³â òè îáë³òàâ áàãàòî çåìåëü, — ïðèïóñòèâ

Ñêðÿæ.

Äóõ, ïî÷óâøè ö³ ñëîâà, çíîâó çàãîëîñèâ, çàáðÿæ÷àâ ñâî¿ì ëàí-

öþãîì, ³ òå áðÿæ÷àííÿ çàëóíàëî òàê â³äâîðîòíî ³ ìîòîðîøíî â ìåð-

òâ³é òèø³ íî÷³, ùî ïîñòîâèé ïîë³ñìåí ìàâ áè âñ³ ï³äñòàâè ïðèòÿãòè

éîãî äî â³äïîâ³äàëüíîñò³ çà ïîðóøåííÿ ãðîìàäñüêîãî ñïîêîþ î òàê³é

ï³çí³é ïîð³.

— Î òè, â’ÿçíþ, âåñü îáïëóòàíèé ïóòàìè òà êàéäàíàìè! — âèãó-

êíóâ ïðèâèä. — ßê ìîæåø òè íå çíàòè, ùî â³êè áåçíàñòàííîãî

òðóäà íåñìåðòíèõ ñòâîð³íü íà áëàãî ö³º¿ çåìë³ ïåðåõîäÿòü ó â³÷í³ñòü,

ïîêè-òî ðîçâèíåòüñÿ, âèÿâèòüñÿ âñå äîáðî, ùî âîíè çàêëàëè! ßê

ìîæíà íå çíàòè, ùî âñÿêèé õðèñòèÿíñüêèé äóõ, òâîðÿ÷è äîáðî ó

ñâî¿é íåâåëè÷ê³é ñôåð³, õî÷ áè ÿêà âîíà áóëà, ïåðåêîíóºòüñÿ, ùî

éîãî ñìåðòíå æèòòÿ íàäòî êîðîòêå, àáè âèÿâèâñÿ âåñü îáñÿã éîãî

êîðèñíîñò³! ßê íå çíàòè, ùî æîäíèé áåçì³ð ñïîêóòè í³êîëè íå â³ä-

øêîäóº áîäàé îäí³º¿ äîáðî¿ íàãîäè, ïðîïóùåíî¿ â æèòò³! Îäíà÷å

ñàìå òàêèì áóâ ÿ! Îõ, òàêèì áóâ ÿ!

— Àëå òè, Äæåéêîáå, çàâæäè áóâ äîáðèì ï³äïðèºìöåì, — çàòè-

íàþ÷èñü, ïðîìîâèâ Ñêðÿæ, ìàþ÷è íà óâàç³ òðîõè é ñàìîãî ñåáå.

— Ï³äïðèºìöåì! — ëóíîþ ïîâòîðèâ Äóõ, çíîâó çàëàìóþ÷è ðóêè. —

Ëþäñòâî ìàëî áóòè ìî¿ì ï³äïðèºìíèöòâîì! Çàãàëüíå áëàãî ìàëî áóòè

ìî¿ì ï³äïðèºìíèöòâîì! Äîáðî÷èíí³ñòü, ìèëîñåðäÿ, ïîáëàæëèâ³ñòü ³

çè÷ëèâ³ñòü — óñå öå áóëî ñïðàâæí³ì ìî¿ì ï³äïðèºìíèöòâîì! À îáî-

ðóäêè ìîãî ôàõó ñòàíîâèëè ì³çåðíó êðàïëèíó âîäè ó âñåîñÿæíîìó

îêåàí³ ñïðàâæíüîãî ìîãî ï³äïðèºìíèöòâà!

Â³í ï³äíÿâ ëàíöþãà íà â³äñòàí³ ïðîñòÿãíåíî¿ ðóêè, îò í³áè ñàìå

öå ñòàëî ïðè÷èíîþ âñüîãî éîãî íåïîçáóòíîãî ãîðÿ, é çíîâó ùîñèëè

æáóðíóâ íà ï³äëîãó.

— Ñàìå î ö³é ïîð³ øâèäêîïëèííîãî ðîêó ÿ ñòðàæäàþ íàéäóæ÷å, —

íàð³êàâ ïðèâèä. — ×îìó, ÷îìó ÿ ïðîõîäèâ êð³çü þðáè ìî¿õ áëèæí³õ,

îïóñòèâøè î÷³ äîäîëó é í³êîëè íå ï³äâîäÿ÷è ¿õ äî ò³º¿ áëàãîñëîâåí-

íî¿ Çîð³, ùî ïðèâåëà Ìóäðåö³â äî âáîãî¿ îñåë³? Íåâæå íå áóëî òàêèõ

âáîãèõ îñåëü, äî ÿêèõ ìîãëî á ïðèâåñòè ¿¿ ñâ³òëî ìåíå?

Ñêðÿæ íåâèìîâíî æàõíóâñÿ, ïîäóìàâøè, ùî ïðèâèä ³ùå õòîçíà

ñê³ëüêè îòàê ãîëîñèòèìå, é çàòðóñèâñÿ, ÿê í³êîëè.

— Ñëóõàé ìåíå! — çàêëèêàâ Äóõ. — Ì³é ÷àñ óæå ìàéæå ñê³í÷èâñÿ.

— ß ñëóõàòèìó, — ïîîá³öÿâ Ñêðÿæ. — Àëå òè íå äàâè íà ìåíå

òàê äóæå! Íå òðåáà ïèøíîìîâíîñò³, Äæåéêîáå! Ïðîøó òåáå!

— ß íå ìàþ ïðàâà ñêàçàòè òîá³, ÿê öå âèõîäèòü, ùî ÿ ç’ÿâëÿþñÿ

ïåðåä òîáîþ â òàê³é ïîäîá³, ÿêó òè ìîæåø áà÷èòè. ß æ íå îäèí ³ íå

äâà äí³ ïðîñèä³â á³ëÿ òåáå íåâèäèìèé.

Â³ñòü íå ç íàäòî ïðèºìíèõ, ùî é êàçàòè. Ñêðÿæ çäðèãíóâñÿ é

âèòåð õîëîäíèé ï³ò ç³ ñâîãî ÷îëà.

— Öå íå íàéëåãøà ÷àñòèíà ìîº¿ ñïîêóòè, — ïðîâàäèâ Äóõ. —

Ö³º¿ íî÷³ ÿ ïðèáóâ ñþäè çàñòåðåãòè òåáå, ùî âñå æ òàêè òè ùå ìàºø

çìîãó é íàä³þ óíèêíóòè ìîº¿ ëèõî¿ äîë³. Çìîãó é íàä³þ, ÿê³ çäîáóâ

äëÿ òåáå, Åáåíåçåðå, ÿ.

— Òè çàâæäè áóâ ìåí³ äîáðèì äðóãîì, — ñêàçàâ Ñêðÿæ. — Äÿêóþ!

— Äî òåáå íàâ³äàþòüñÿ, — ïðîâàäèâ ïðèâèä, — Òðè Äóõè.

Ñêðÿæåâà ñï³äíÿ ùåëåïà âïàëà — ÷è íå òàê ñàìî íèçüêî, ÿê

äîï³ðó ïàäàëà ïðèâèäîâà ùåëåïà.

— ² öå òà çìîãà é íàä³ÿ, ïðî ÿêó òè ñêàçàâ, Äæåéêîáå? — ñïèòàâ

â³í, çàòèíàþ÷èñü.

— Òàê.

— ß… ÿ á íå õîò³â, — ïîïðîñèâñÿ Ñêðÿæ.

— Áåç ¿õí³õ â³äâ³äèí, — çàñòåð³ã Äóõ, — ³ íå ñïîä³âàéñÿ óíèêíó-

òè ñòåæêè, ÿêó òîï÷ó ÿ. ×åêàé íà ïåðøîãî ç íèõ çàâòðà, êîëè ãîäèí-

íèê âèá’º ïåðøó.

— À íå ì³ã áè ÿ ïðèéíÿòè ¿õ óñ³õ çðàçó, àáè øâèäøå ïîê³í÷èòè ç

öèì, ãà, Äæåéêîáå? — íàòÿêíóâ Ñêðÿæ.

— Äîæèäàé äðóãîãî ï³ñëÿçàâòðà âíî÷³, î ò³é ñàì³é ãîäèí³. À

òðåòüîãî — íàñòóïíî¿ íî÷³, êîëè â³äëóíàº îñòàíí³é óäàð äâàíàäöÿòî¿

ãîäèíè. Ìè ç òîáîþ íå ïîáà÷èìîñÿ á³ëüøå, ³ íå ñïîä³âàéñÿ. Àëå

ãëÿäè, çàòÿì, ùî â³äáóëîñÿ äîï³ðó ì³æ íàìè, áî öå â òâî¿õ ³íòåðåñàõ!

Ïðîêàçàâøè ö³ ñëîâà, ïðèâèä óçÿâ õóñòî÷êó ç³ ñòîëó é çíîâó

ï³äâ’ÿçàâ ùåëåïó, ÿê ³ áóëî. Ñêðÿæ ïåðåêîíàâñÿ â öüîìó çàâäÿêè

ñêðåãîòëèâîìó çâóêîâ³, ùî âèäàëè ãîñòåâ³ çóáè, êîëè çàâ’ÿçêà çíîâó

ñòóëèëà éîãî ùåëåïè äîêóïè. Â³í çâàæèâñÿ çíîâó ï³äâåñòè ïîãëÿä ³

ïîáà÷èâ, ùî íàäïðèðîäíèé ïðèõ³äüêî âæå ñòî¿òü ïåðåä íèì

âèïðîñòàíèé, íàêðóòèâøè ñâîãî ëàíöþãà ñîá³ íà ðóêó.

Ïðîÿâà ïîçàäêóâàëà â³ä íüîãî äî â³êíà, ³ ç êîæíèì ¿¿ êðîêîì

âîíî â³ä÷èíÿëîñÿ á³ëüøå é á³ëüøå. Êîëè æ Ìåðãëå¿â ïðèâèä îïèíèâñÿ

ï³ä â³êíîì, âîíî âèÿâèëîñÿ ïîâí³ñòþ â³ä÷èíåíèì.

Òîé íà ìèãàõ ï³äêëèêàâ Ñêðÿæà äî ñåáå, ³ Ñêðÿæ ï³ä³éøîâ.

Êîëè ì³æ íèìè ëèøèëîñÿ äâà êðîêè, Ìåðãëå¿â äóõ ï³äí³ñ ðóêó,

îñòåð³ãàþ÷è ï³äõîäèòè áëèæ÷å. Ñêðÿæ çóïèíèâñÿ.

Çóïèíèâñÿ íå òàê íà çíàê ïîêîðè, ÿê â³ä ïîäèâó ³ ñòðàõó, áî

êîëè ïðèìàðíèé ã³ñòü ï³äí³ñ ðóêó, äî Ñêðÿæåâîãî ñëóõó äîëèíóëè

çíàäâîðó ÿê³ñü íåâèðàçí³ ãóêè… áåçëàäí³ êðèêè ãîëîñ³ííÿ é æàëþ…

íåâèìîâíî æàë³áí³ çîéêè, ñàìîçâèíóâà÷åííÿ… Ïðèâèä, ïîïðèñëóõàâ-

øèñü õâèëüêó, ïðèºäíàâñÿ äî ïå÷àëüíîãî ãîëîñ³ííÿ — ³ ïîëèíóâ ó

áåçâ³äðàäíó òåìíó í³÷.

Ñêðÿæ ï³äñòóïèâ äî â³êíà âïðèòóë — íà öåé â³ä÷àéäóøíèé êðîê

éîãî ï³äøòîâõíóëà äîïèòëèâ³ñòü. ² âèçèðíóâ íàçîâí³.

Ó ïîâ³òð³ ïîâíî áóëî ïðèâèä³â, ÿê³ íåâãàìîâíî ìåòóøèëèñÿ, êè-

äàëèñÿ òóäè-ñþäè é âåñü ÷àñ ñòîãíàëè. ² êîæåí ç íèõ áóâ ³ç

ëàíöþãîì, äîñòîòó ÿê ³ Ìåðãëå¿â Äóõ, à äåêîòð³ (÷è íå ÷ëåíè

çëî÷èííèõ óðÿä³â) áóëè ñêóò³ ðàçîì. Â³ëüíèõ ñåðåä íèõ íå áóëî.

Áàãàòüîõ ³ç íèõ Ñêðÿæ çíàâ îñîáèñòî çà æèòòÿ. Â³í äîáðå çíàâ îäíîãî

ñòàðîãî äóõà â á³ë³é êàì³çåëüö³ ³ ç âåëè÷åçíèì ñåéôîì, ïðèòîðî÷å-

íèì äî éîãî íîãè: òîé äóõ ã³ðêî ðèäàâ, áî íå ì³ã äîïîìîãòè îäí³é

íåùàñí³é æ³íö³ ç äèòÿì, ÿêó â³í áà÷èâ óíèçó, íà ïîðîç³ áóäèíêó.

Çðîçóì³ëî áóëî: á³äà öèõ ïðèìàð ïîëÿãàëà â òîìó, ùî âîíè õîò³ëè

âòðó÷àòèñÿ â ëþäñüê³ ñïðàâè, çì³íþâàòè ¿õ íà êðàùå, àëå âòðàòèëè

òàêó çäàòí³ñòü íàâ³êè.

Ïîò³ì ö³ ³ñòîòè ïîðîçòàâàëè â òóìàí³, à ÷è òóìàí ¿õ ïîãëèíóâ, —

Ñêðÿæ íå ì³ã áè ñêàçàòè. Àëå ïîçíèêàëè ³ âîíè, ³ ¿õí³ ïðèìàðí³

ãîëîñè, à í³÷ ñòàëà òàêîþ, ÿêîþ áóëà òîä³, êîëè â³í ³øîâ äîäîìó.

Ñêðÿæ çà÷èíèâ â³êíî é îãëÿíóâ äâåð³, ÷åðåç ÿê³ ïðîíèê äî

ïîìåøêàííÿ Äóõ. Âîíè áóëè òàê ñàìî çàìêíåí³ íà äâà îáåðòè êëþ÷à,

ÿê â³í ¿õ çàìêíóâ ñâî¿ìè âëàñíèìè ðóêàìè, ³ çàñóâè áóëè íà ì³ñö³.

Â³í áóâ ñïðîáóâàâ ñêàçàòè “Äóðíèö³!”, àëå çàòíóâñÿ íà ïåðøîìó

ñêëàä³ ñëîâà. ², äóæå ïîòðåáóþ÷è â³äïî÷èíêó (÷è â³ä ïåðåæèòîãî

ïîòðÿñ³ííÿ, ÷è ï³ñëÿ ñòîìëèâîãî ðîáî÷îãî äíÿ, ÷è ï³ñëÿ òîãî, ÿê

çàçèðíóâ äî Íåâèäèìîãî Ñâ³òó, ÷è â³ä òÿæêî¿ ðîçìîâè ç Äóõîì, à ÷è

ïðîñòî ãîäèíà áóëà âæå ï³çíÿ), â³í, íå ðîçäÿãàþ÷èñü, óïàâ íà ë³æêî

é óìèòü çàñíóâ.

ÊÓÏËÅÒ ²²

Ïåðøèé ³ç òðüîõ äóõ³â

îëè Ñêðÿæ ïðîêèíóâñÿ, áóëî òàê òåìíî, ùî â³í,

âèçèðíóâøè ç³ ñâîãî ë³æêà, íå îäðàçó ðîçð³çíèâ, äå

ïðîçîðå â³êíî, à äå íàâêîëî íüîãî íåïðîãëÿäíà ñò³íà.

Â³í ìàðíî ñèëêóâàâñÿ ïðîíèçàòè ï³òüìó ñâî¿ìè ç³ðêèìè,

íåíà÷å ó òõîðà, î÷èöÿìè, êîëè öå äçâîíè ñóñ³äíüî¿ öåðêâè âèáèëè

÷îòèðè ÷âåðò³. Ïî÷àâ äîñëóõàòèñÿ, êîòðà æ öå ãîäèíà.

ßêèé æå â³í áóâ âðàæåíèé, êîëè âàæêèé äçâ³í âèáèâ ³ ø³ñòü,

³ ñ³ì, à òîä³ â³ñ³ì, ³ òàê, ä³éøîâøè äî äâàíàäöÿòè, çàìîâê. Äâàíàä-

öÿòà ãîäèíà! Êîëè â³í ëÿãàâ ó ë³æêî, áóëî çà äðóãó íî÷³. Ãîäèííèê

ç³ïñóâàâñÿ! ×è íå áóðóëüêà ïîòðàïèëà â ìåõàí³çì? Äâàíàäöÿòà!

Íàòèñ íà êíîïêó ñâîãî õðîíîìåòðà, àáè âèïðàâèòè áåçãëóçä³

ñâ³ä÷åííÿ öåðêîâíîãî ãîäèííèêà. Øâèäêèé, òîíêèé ïóëüñ ïðîïè-

ùàâ äâàíàäöÿòü ðàç³â — ³ çóïèíèâñÿ.

— Íó ÿê öå ìîæå áóòè, — ç÷óäóâàâñÿ Ñêðÿæ, — ùîá ÿ ïðîñïàâ

ö³ëèé äåíü ³ ùå é äî äâàíàäöÿòî¿ ãîäèíè íàñòóïíî¿ íî÷³? Íå ìîæå æ

áóòè, ùîáè ùîñü ñêî¿ëîñÿ ç ñîíöåì ³ öå áóâ ïîëóäåíü!

Öÿ äóìêà íå íà æàðò éîãî ñòóðáóâàëà, òîæ Ñêðÿæ âèäåðñÿ ç

ë³æêà é íàâïîìàöêè ï³äñòóïèâ äî â³êíà. Àëå àáè õî÷ ùîñü ðîçäèâè-

òèñÿ, äîâåëîñÿ éîìó ñòèðàòè ìîðîçîâ³ ìàëþíêè ç øèáè ðóêàâîì

õàëàòà. ² òîä³ íåáàãàòî éîìó ïîùàñòèëî ðîçäèâèòèñü. Â³í ò³ëüêè é

ä³áðàâ, ùî íàäâîð³ é äîñ³ äóæå ãóñòèé òóìàí ³ âêðàé õîëîäíî, òà ùå

íå ðîç÷óâ í³ÿêîãî òàêîãî ãàëàñó, ùîá òàì ëþäè á³ãàëè òóäè-ñþäè é

ãîìîí³ëè, à ùîñü òàêå áåçïåðå÷íî êî¿ëîñÿ á, ÿêáè í³÷ óçÿëà ãîðó íàä

á³ëèì äíåì ³ çàïàíóâàëà íàä ñâ³òîì. Öÿ ïåâí³ñòü ïðèíåñëà âåëèêå

ïîëåãøåííÿ, áî âñ³ îò³ àáñîëþòíî âàæëèâ³ ä³ëîâ³ ôîðìóëè íà âç³ð:

“… ÷åðåç òðè äí³ ï³ñëÿ îòðèìàííÿ öüîãî âè ïîâèíí³ âèïëàòèòè ïà-

íîâ³ Åáåíåçåðó Ñêðÿæó àáî éîãî ïðåäñòàâíèêàì…” — îáåðíóëèñÿ á

ìèëüíîþ áóëüáàøêîþ, à íå ãàðàíò³ÿìè, êîëè á íå ñòàëî äí³â, çà

ÿêèìè á ë³÷èòè.

Ñêðÿæ çíîâó çàë³ç ó ë³æêî é äóìàâ, îáäóìóâàâ òà ïåðåäóìóâàâ

óñå öå ³ í³ äî ÷îãî íå ì³ã äîäóìàòèñÿ. Ùî á³ëüøå â³í äóìàâ, òî

äóæ÷å áåíòåæèâñÿ, àëå é íå äóìàòè íå ì³ã, áî ùî çàòÿò³øå íàìàãàâñÿ

íå äóìàòè, òî ãàðÿ÷êîâ³øå äóìàâ.

Íàäçâè÷àéíî íåïîêî¿â éîãî Ìåðãëå¿â äóõ. Ùîðàçó, ÿê ò³ëüêè

â³í, ï³ñëÿ òâåðåçîãî ðîçì³ðêîâóâàííÿ, ð³øó÷å êàçàâ ñîá³ ïîäóìêè,

ùî âñå òå áóëî ñîí, éîãî äóìêà, íà÷å âèâ³ëüíåíà ïîòóæíà ïðóæèíà,

â³äë³òàëà íàçàä, äî âèõ³äíîãî ïóíêòó, ³ ñòàâèëà ïåðåä íèì òó ñàìó

ïðîáëåìó, ùîá â³í çíîâó é çíîâó ¿¿ ïðîäóìóâàâ: “Áóâ òî ñîí ÷è í³?”

Ó òàêîìó ñòàí³ Ñêðÿæ ïðîëåæàâ äî ò³º¿ õâèëèíè, êîëè öåðêîâíèé

ãîäèííèê âèáèâ ³ùå òðè ÷âåðò³, é òîä³ âðàç éîìó ïðèãàäàëîñÿ: Ìåðãëå¿â

äóõ ïîïåðåäèâ éîãî, ùî íàñòóïíèé íàäïðèðîäíèé â³çèò â³äáóäåòüñÿ,

êîëè ãîäèííèê âèá’º ïåðøó. Â³í âèð³øèâ ëåæàòè, íå çàñèíàþ÷è,

ïîêè íå ìèíå ïåðøà ãîäèíà, à ùî çàñíóòè éîìó áóëî íå ëåãøå, í³æ

ïîëåò³òè â Ðàé, òî öå áóëî, ìàáóòü, íàéìóäð³øå ð³øåííÿ, ÿêå ò³ëüêè

â³í ì³ã ïðèéíÿòè.

Öÿ ÷âåðòü ãîäèíè òÿãëàñÿ òàê äîâãî, àæ Ñêðÿæ íå ðàç

ïåðåêîíóâàâñÿ, ùî íåñâ³äîìî âïàäàº ó äð³ìîòó, ïåðåñòàþ÷è

äîñëóõàòèñÿ äî ãîäèííèêà. Íàðåøò³ äî éîãî íàïðóæåíîãî ñëóõó

äîëèíóëî:

— Ä³í-äîí!

— ×âåðòü çàï³âí³÷, — ïðîìîâèâ Ñêðÿæ, ðàõóþ÷è.

— Ä³í-äîí!

— Ïîëîâèíà ïåðøî¿! — ìîâèâ Ñêðÿæ.

— Ä³í-äîí!

— Çà ÷âåðòü ïåðøà! — ñêàçàâ Ñêðÿæ.

— Ä³í-äîí!

461

ÇÌ²ÑÒ

Ùàâóðñüêèé Á. Íàø ïðèÿòåëü — ×àðëç Ä³êêåíñ ................................ 7

Ð³çäâÿíà ï³ñíÿ ó ïðîç³. Ïîâ³ñòü ïðî Ð³çäâî, ç ó÷àñòþ Äóõ³â ............ 11

Íîâîð³÷í³ äçâîíè .............................................................................. 95

Öâ³ðêóí äîìàøíüîãî âîãíèùà. Õàòíÿ êàçêà .................................. 187

Áèòâà æèòòÿ ...................................................................................... 279

Îäåðæèìèé ....................................................................................... 365

Ë³òåðàòóðíî-õóäîæíº âèäàííÿ

Á³áë³îòåêà ñâ³òîâî¿ ë³òåðàòóðè äëÿ ä³òåéó 100 òîìàõ

“ÑÂ²ÒÎÂÈÄ”

çàñíîâàíà 2004 ðîêó

Ñåð³ÿ äðóãà. Ë³òåðàòóðà Õ²Õ ñò.

Ä²ÊÊÅÍÑ ×àðëç

Ð²ÇÄÂßÍ² ÏÎÂ²ÑÒ²

Äëÿ ñåðåäíüîãî ³ ñòàðøîãî øê³ëüíîãî â³êó

Âñòóïíå ñëîâî Áîðèñà Ùàâóðñüêîãî

Ïåðåêëàä ç àíãë³éñüêî¿ Îëåêñàíäðà Ìîêðîâîëüñüêîãî

²ëþñòðàö³¿ Îëåêñàíäðà Äóä³íà

Ãîëîâíèé ðåäàêòîð Á. Áóäíèé

Â³äïîâ³äàëüíèé çà âèïóñê Á. Ùàâóðñüêèé

Ðåäàêòîð Ò. Ðèæåíêî

Äèçàéí Â. Áàñàëèãè

Âåðñòêà Í. ßãí³é

Ï³äïèñàíî äî äðóêó 17.10.2006. Ôîðìàò 6090/16. Ïàï³ð îôñåòíèé.

Ãàðí³òóðà Òàéìñ. Äðóê îôñåòíèé.

Óìîâí. äðóê. àðê. 29,0. Óìîâí. ôàðá.-â³äá. 29,0.

Íàêëàä 5000 ïð. Çàì.

Âèäàâíèöòâî «Íàâ÷àëüíà êíèãà–Áîãäàí»

Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ äî Äåðæàâíîãî ðåºñòðó âèäàâö³â

ÄÊ ¹370 â³ä 21.03.2001 ð .

Íàâ÷àëüíà êíèãà – Áîãäàí, à/ñ 529, ì.Òåðíîï³ëü, 46008

òåë./ôàêñ (0352) 52-19-66; 52-06-07; 52-05-48

publishing@budny.te.ua

www.bohdan-books.com

Âèäàâíèöòâî äèòÿ÷î¿ ë³òåðàòóðè «Âåñåëêà»

Ìåëüíèêîâà, 63, Êè¿â, 04050

e-mail: veskiev@iptelekom.net.ua

www. veselka-com.ua

Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ äî Äåðæàâíîãî ðåºñòðó

ñåð³ÿ ÄÊ ¹ 29 â³ä 31.03.2000 ð.

Íàäðóêîâàíî ç ãîòîâèõ ä³àïîçèòèâ³â

íà ÂÀÒ «Ëüâ³âñüêà êíèæêîâà ôàáðèêà «Àòëàñ»,

79005, ì. Ëüâ³â, âóë. Çåëåíà, 20

Öÿ êíèãà íàäðóêîâàíà íà ïàïåð³ NOVEL,

âèãîòîâëåíîìó êîìïàí³ºþ Stora Enso ó Ô³íëÿíä³¿.

Ïàï³ð ìàº âëàñòèâ³ñòü çìåíøóâàòè êîíòðàñòí³ñòü ñïðèéíÿòòÿ òåêñòó

³ ñïåö³àëüíî ïðèçíà÷åíèé äëÿ äðóêóâàííÿ äèòÿ÷èõ âèäàíü.

www.bohdan-books.com

КУПИТИ ЕЛЕКТРОННУ КНИЖКУ

КУПИТИ ПАПЕРОВУ КНИЖКУ

http://bohdan-books.com/catalog/book/103223/